Çarli Çaplin. Питер АкройдЧитать онлайн книгу.

      Çaplinin dünyaya gəlişi

      XIX əsrin son onilliyi. Londonun cənubu. Şəhəri ikiyə ayıran Temza çayının o tayındakı qələbəlikdən, möhtəşəmlikdən burada əsər-əlamət yoxdur. Bura balaca, çirkli mağazaları olan miskin bir yerdir…

      Müasirlərin dediyinə görə, XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində Londonun cənubunda yaşayan insanların üzündəki süstlük, yorğunluq kənardan gələnlərdə ağır təəssürat yaradırdı. Şlyapa və dəri emalatxanaları havanı zəhərləyir, çoxsaylı sexlərdə peçenye, cem bişirilir, cürbəcür turşular hazırlanır; sirkə, tüstü, ucuz pivə qoxusu kasıblıqdan xəbər verir.

      Bütün bunlara baxmayaraq, şəhərin cənub rayonları həm də əyləncə yerləri ilə zəngin idi. İlk müzik-hollardan biri 1840-cı ildə məhz Londonun cənubunda açılıb.

      Qadınlar, uşaqlar vaxtlarının çoxunu küçələrdə keçirirdi. Onların əsl evi küçələr idi; arvadlar dayanmadan qeybət eləyir, uşaqlar doyunca oynayırdılar. Həmin uşaqlardan biri də Çarli Çaplin idi. «Bu küçə uşaqları mənə doğma idi, – o, 1933-cü ildə jurnalların birində çap olunmuş məqaləsində yazırdı. – Çünki mən də onlardan biri idim».

      Ümumiyyətlə, Londonun cənubu Çarli Çaplinin həyatı boyunca ilham aldığı yer olacaqdı.

      Çaplinin mənşəyi bu günədək müəmma olaraq qalır. Nə doğum haqqında şəhadətnaməsi, nə xaç suyuna salındığı barədə qeyd tapılıb. Hətta harada doğulduğu da məlum deyil. Çaplinin özü İst-leyndə dünyaya gəldiyini deyir. Bu dar küçənin rəsmi adı İst-stritdir, ancaq yerli sakinlər onu İst-leyn adlandırırlar.

      Daha vacib bir məqam da var: Çarli özü də etiraf edir ki, bioloji atasının kim olduğunu bilmir. O doğulanda anası Hanna Çarlz Spenser Çaplinlə evli idi.

      Hanna Çarlini 1889-cu il aprelin 16-da axşam saat səkkizdə dünyaya gətirib. Hətta ovaxtkı qəzetlərin birində bu haqda elan da çap olunub: «Ayın 15-də cənab Çarlz Çaplinin arvadı qəşəng bir oğlan uşağı doğub. Ana və uşaq özlərini yaxşı hiss edirlər».

      Hərçənd qəzet elanda səhvə yol verirdi: əvvəl də dediyimiz kimi, Çarli aprelin 16-da dünyaya gəlib. Onun anası Hanna İst-strit ətrafında yaşayan ailədə böyümüşdü. Bu ailənin bəzi üzvləri qeyri-sağlam həyat tərzi sürürdü. Üstəlik, onların bir çoxu psixi problemlərdən əziyyət çəkirdilər.

      Hanna 1884-cü ildə səhnəyə müğənni kimi çıxıb. Onun səhnə adı Lili Harley idi. Əvvəl sənətdə müəyyən qədər uğur qazanıb. Lakin sonradan karyera baxımından işləri bir o qədər də yaxşı getməyib. Özünün dediyinə görə, 19 yaşında varlı bukmeyker Sidni Houksla Cənubi Afrikaya qaçıb. Ancaq çox keçmədən qayıtmağa məcbur olub. Həmin qaçış nəticəsində doğulan uşağa isə Sidni adı qoyulub. Hanna 1885-ci ildə Çarlz Çaplinlə evlənib və Sidniyə ögey atanın soyadını verib. İllər keçəcək, qadının kimdən dünyaya gətirdiyi dəqiq bəlli olmayan ikinci oğlan uşağına da həmin soyad veriləcək, üstəlik, ona elə ögey atanın adı qoyulacaqdı: Çarlz Spenser Çaplin.

      Kitabımızın qəhrəmanı doğulandan bir il sonra mister Çaplin Hannadan ayrılıb. Buna səbəb, yəqin ki, Hannanın ona xəyanət etməsi idi. Çaplin uşağın ondan olmasına şübhə ilə yanaşırdı. Elə Çarli Çaplin də sonralar anasının çox sevgilisi olduğunu etiraf eləyib. Belə hesab edilir ki, kasıblıq Hannanı pis yola salmışdı.

      Ailə bağlarının qırılmasının başqa bir səbəbi isə mister Çaplinin əyyaşlığa qurşanması idi.

      Çarli Çaplin ilk dəfə 1894-cü ildə, London teatrlarından birində çıxıb. Ədabaz, avara küçə uşağı obrazını canlandıran Çarlinin məlahətli baritonu1 çoxlarını heyran qoymuşdu.

      Çaplinin damarlarında yəhudi qanı axdığını deyənlər az deyil. Düzdür, özü bunu çox vaxt inkar eləyirdi, lakin arabir yəhudi mənşəli olduğuna eyham vururdu. Çaplinin nəslində qaraçı olduğunu isə əminliklə demək olar. O, ana nənəsinin yarı qaraçı olduğunu dəfələrlə söyləyib. Çarlinin ölümündən sonra ortaya çıxan məktubda hətta onun Birminhem ətrafındakı qaraçı köçündə doğulduğu yazılıb.

      Çarlinin dostları da onun anasını qaraçı hesab eləyirlər və deyirlər ki, qəhrəmanımızın özü də qaraçı dilinin ingilis variantını bilirdi. Elə böyük oğlu Çarlz da memuarlarında yazır ki, atam həmişə öz qaynar qaraçı qanı ilə fəxr edirdi.

      Yaxşı və pis günlər

      Hanna ilə iki balaca uşağı İst-stritdə çox yaşamırlar. Sidninin getdiyi məktəblərdən aydın olur ki, eyni rayonun ərazisində olsa da, ailə tez-tez ünvanını dəyişib. Çaplinin iki-üç yaşı olanda anasının yeni sevgilisi peyda olur. Bu, məşhur varyete2 aktyoru Leo Drayden idi. O, kraliçanı və ölkəni mədh eləyən vətənpərvər mahnılar bəstələyir, beləcə, yaxşı pul qazanırdı. Yəqin, bunun sayəsində Hanna uşaqlarla daha zəngin rayona – Uest-stritə köçdü. Həmin rayonu İst-leyndən vur-tut yarım mil ayırsa da, sanki başqa ölkəyə köçmüşdülər, özlərini qəriblikdə hiss edirdilər. Halbuki daşındıqları evdə qulluqçular belə var idi.

      Çarli burada – Kenninqton-roydda bazar günü gəzintilərini ömrü boyu unutmur. Əynində məxmərdən tikilmiş göy pencək, əlində isə eyni rəngdə əlcək olardı. Yol kənarlarında dayanmış konkaların üstünə çıxıb, ərküdə3 ağacının çiçəkləmiş budağına toxunmaq üçün əllərini yuxarı qaldırır və bu anlarda özünü çox xoşbəxt hesab edirdi. Həm bu anları, həm də gülsatan qızın indicə su səpdiyi qızılgüllərin qoxusu Çarlinin heç vaxt yadından çıxmayacaqdı. Onun filmlərində güllər çox vaxt daşa dəyən sevginin rəmzinə çevriləcəkdi…

      Yeni köçdüyü rayonda yaşadıqları həyat Londonun cənubunda keçirdiyi ağır həyata əsla oxşamırdı. Çaplinin o dövrlə bağlı yazdıqlarından aydın olur ki, Uest-stritdə ailə bir müddət heç bir korluq çəkməyib. Bu çox vacib məqamdır, çünki qəhrəmanımızın ekranda canlandırdığı Avara da əvvəllər yaxşı dolanan adam təəssüratı yaradır…

      Həmin xoşbəxt dövrdə Hanna bu dəfə Leodan oğlan uşağı dünyaya gətirir. Uiler adlı bu uşaq 1892-ci il avqustun sonlarında anadan olur. Növbəti ilin yazında isə Hanna ilə Leonun münasibətləri pozulur. Drayden oğlunu özü ilə aparır. O, Hannanı pis ana hesab eləyirdi. Bu hadisədən bir neçə həftə əvvəl isə Hannanın anası Meri Enn Hilli ruhi xəstəxanaya yerləşdirilir. Öhdəsində iki uşaq olan Hanna köməksiz qalır. Onun necə dolandığı məlum deyil. Ola bilsin, özünə yeni sevgili tapır…

      Sonralar Çaplin «Mənim bioqrafiyam» kitabında anasının müğənni kimi 1894-cü ildə Alderşotdakı «Canteen» teatrından təklif aldığını yazır. Həmin teatrın auditoriyası əsasən hay-küy salmağı çox sevən, xaraktercə nəzakətsiz və kobud əsgərlərdən ibarət idi. Çıxışlarının birində Hannanın səsi batır və onu fitə basıb səhnədən getməyə məcbur edirlər. Belədə teatrın rəhbərliyi səhnəyə balaca Çaplini çıxarır. Uşaq hansısa populyar mahnını oxuyur. Tamaşaçılar səhnəyə qəpik pullar atırlar və Çarli pulları yığmaq üçün mahnını yarıda kəsir. Bu da tamaşaçıları güldürür. Uşaq pulları yığandan sonra yenidən oxumağa başlayır, hətta bir ara anasının batmış səsini yamsılayır. Uşağı aparmaq üçün səhnəyə çıxan Hanna alqışlarla qarşılanır. Çaplin həmin gündən sonra anasının səsinin bir daha bərpa olunmadığını, lakin rəqqasə kimi arabir başqa teatra çağırıldığını yazır.

      Bu maraqlı əhvalatın başqa variantı da var. Onu da elə Çaplin özü danışıbmış. Dediyinə görə, ilk dəfə səhnəyə atası tərəfindən çıxarılıb, səbəb isə anasının boğazında çox içməkdən əmələ gələn laringit4 olub. Beləcə, o, anasını əvəz etməyə başlayıb.

      Yeri gəlmişkən, Çarli sonralar öz uşaqlığı barədə tez-tez yalan danışardı, buna görə isə onu çox da mühakimə etməyə dəyməz. Qəhrəmanımız