Илмий тадқиқот асослари. Ўқув қўлланма. Ибадулла Самандарович БайджановЧитать онлайн книгу.
чегирманинг асоси сифатида қабул қилиниши мумкин бўлган қонунлар.
Дедукция – бу ҳар қандай умумийликдан битта, хусусийнинг келиб чиқиши позицияси; фикрнинг (идрокнинг) умумий гаплардан гапларга ҳаракати алоҳида объектлар ёки ҳодисалар ҳақида баёнотлар.
Дедуктив орқали хулосалар маълум бир фикрни бошқа фикрлардан «чиқариб олади».
Aналогия – бу объектлар ва ҳодисалар ҳақида билим олиш усули бошқаларга ўхшашлиги сабабли; муҳокама қайси ўрганилаётган объектларнинг айрим белгиларидаги ўхшашлигидан хулоса чиқарилади уларнинг ўхшашлиги ва бошқа хусусиятлари ҳақида. Aналогия деганда баъзи хусусиятларнинг ўхшашлиги, ўхшашлиги тушунилади. умуман бошқача бўлган объектлардаги белгилар ёки муносабатлар.
Усул анамантиқ таққослашда ётади. Баъзиларнинг мавжудлиги ҳақида мантиқий хулоса чиқарилса ўрганилаётган объектнинг бошқалар билан ўхшашлигига асосланган хусусиятлари, кейин бу хулоса аналогия бўйича хулоса деб аталади.
Aналогия бўйича хулосанинг тўғрилик даражаси қанчалик юқори бўлса, шунча юқори бўлади солиштирилган объектларнинг умумий хусусиятлари, муҳимроқ уларнинг умумий хусусиятлари, буларнинг ўзаро мунтазам алоқаси ўхшаш хусусиятлар.
Aналогия усули турли фанларда қўлланилади: математикада, физика, кимё, гуманитар фанлар ва бошқалар. Ҳар хиллари бор аналогия бўйича хулосалар турлари. Aммо уларнинг умумий томони шундаки, барча ҳолатларда, битта объект тўғридан-тўғри тадқиқотга дучор бўлади ва хулоса чиқарилади.
2.2. Назарий даражадаги усуллар
Aксиоматик усул – бу баъзи баёнотлар таърифлар (аксиомалар, постулатлар) исботсиз, кейин эса таъриф билан қабул қилинади қолган билимлар улардан мантиқий қоидаларга мувофиқ чиқарилади.
Гипотетик усул гипотезани, илмийликни ишлаб чиқишга асосланади янгилик ва ўзига хослик элементларини ўз ичига олган тахминлар. Гипотеза тасдиқланган ҳодисалар ва жараёнларни тўлиқроқ ва яхшироқ тушунтириши керак экспериментал кутиб туринг ва диалектиканинг умумий қонунларига риоя қилинг ва табиий фанлар. Ушбу тадқиқот усули асосий ва энг кўп амалий фанларда кенг тарқалган.
Расмийлаштириш жараёнларнинг асосий қоидалари ва махсус белгилар шаклида тақдим этилади. Опера томонидан – формулалар ёрдамида янги формулалар олишингиз, ҳақиқатни исботлашингиз мумкин ҳар қандай позицияда. Формаллаштириш алгоритмик учун асосдир ва дастурлашдир. Белгилардан ва бошқа танишлардан фойдаланиш тизимлар ўрганилаётган фактлар ўртасида қонуниятларни ўрнатишга имкон беради.
Aбстракция – бу иккинчи даражали фактлардан чалғитиш ўрганилаётган ҳодисанинг энг муҳим белгиларига эътибор қаратиш.
Масалан, механизмнинг ишлашини ўрганишда улар таҳлил қилаш асосий муҳим хусусиятларини акс эттирувчи ҳисоблаш схемаси.
Рангли. Баъзан ҳодиса ва жараёнларни таҳлил қилишда кўп сонли фактларни (белгиларни) ҳисобга олиш зарурати. Бу ерда муҳим асосий нарсани таъкидлай олиш, бундай ҳолда, рейтинг усули қўлланилиши мумкин, унинг ёрдами билан ҳаммаси иккинчи даражали.
Умумлаштириш –