Персонажи карельской мифологической прозы. Исследования и тексты быличек, бывальщин, поверий и верований карелов. Часть 1. Людмила ИвановаЧитать онлайн книгу.
раз как забурлила – они бежать, а бежать нельзя бы. Одна девушка была хромоножка. Они оттолкнули эту хромую девушку в сторону… А та ключи этой хромой девушке как бросит в руки, а сама [следом за теми]. Ключи, наверняка, это к богатству!» (12).
Такое счастье постигает в былинках чаще всего именно увечных. Здесь трактовка может быть двойственной. С одной стороны, хромота – это признак «плохой половины» (как говорят карелы), т. е. черта или лешего. Но, с другой, по христианской традиции все увечные (и физически, и душевно) считались особо любимыми Спасителем.
Образ, схожий с Vierissän akka, встречается в фольклоре лапландцев. Это Sild (Seld), хозяин проруби. Во время Святок, в «вечера Силда» («Sildin iltoina») его предсказания «слушали» на перекрестке трех дорог и «смотрели» на краю проруби. Он мог дать богатство человеку, но мог и убить, если «слушающий» пускался бежать от страха[121].
Таким образом, Крещенская баба персонифицирует собой наиболее сакральные промежутки как годового (Святки), так и суточного цикла (полночь). Она является всесильной вещуньей, предсказательницей человеческой судьбы, а иногда, в самые поворотные моменты, и ее вершительницей. Этот персонаж, поднимаясь чаще всего снизу, из воды, являет своим появлением вертикальность мифо-поэтического мира. Она связующее звено между человеком и «ее» миром, но между ними необходим еще и посредник, знающий все тонкости ритуала и заговор-формулу. Их магическая встреча происходит только в самых сакральных локусах (у проруби, реже на перекрестке) и в лиминальные временные отрезки.
Слушать ходили на прорубь
4
– Mitäpä Vierissän kešellä ruattih?
– Ka mitä hyö, kuuntelomah käyvväh, tinua valetah.
– A missäpä käytih kuuntelomašša?
– Järvellä, järvellä männäh, istuuvutah, pannah moni vaippua eli mi sielä alla, peršien alla. A viisi henkie pitäy olla. Viisi henkie, yksi henki kiertäy, a viiješ henki sillä šei pitäy olla, jotta šanotah siitä “vraka“ ottau, još vain ei ole liikoja henkijä.
– Kenbä se on se vraka?
– Ka minih mečässä kuutiessiutuu ta tulou ta ottau. A siitä hyö kun kuuntelomah ruvetah, heilä pannah huppu piäh, hot’ šanomma kellä kaččo. A sielä kiertämäh mänöy, siitä še kiertäjä kennih. Kirveš pitäy olla kiässä, oprasat ta kaikki, no. Niin siitä kun ruvetah kuuntelomah. Šiitä mi rupieu kuulumah mečaštä, eli kyläššä ken kuolou, eli mitänih lautua loukutetah (lautoja vaššakkah, pločkatah, kun kellä kuolou, no). Kellä kun šulhaset tullah, mikä nih, čillit, čilliheposet, siitä kuullah. No siitä šanotah monilla kertua, kun kuunnellah, kun hyväsisti kuuluu, ni šanotah “praka“ kun tulou, ni kun siitä tuou hirren tuolta ta luou niillä piällä. Kuuntelijoilla, ni kuuntelijat (ei pie puajie sielä ni mitä) kyynäšpäillä näin nykitäh, jotta mäne kierrä. Kiertyä pitäy, jotta lois hirren, niin etempyätä kiertyä, etemmäkkäli, no vot. Ta siitä issutah, kuulou, ken mitäki kuulou (silloin vet’ autot ei korattu, yöllä ei hiirtä kuulu, ne to čto muuta). Šiitä tullah, ta siitä tinua valetah ta.
– Mitäpä siel avannosta, eikö se siel mitä kysy niiltä kuuntelijoilta?
– Mie avannošša en ole kuullun, a šanotah, jotta avannošša kuunnellah, ni kyšyy se niiltä.
– Mitäpähän kysyy?
– En tiijä, mitä hän kyšyy, en mie siinä kuunnellun ole.
– No, a mitä vanha rahvas kertoi?
– Ka hyö kerrotah, kyšyy joka paikkua, kyšyy. Annetah voprossuita mitä sielä.
– Etkö muista niitä voprossuja?
– En, kukkisen, muissa.
A siitä kun ei maheta hyö vaššata, niin siitä kačo mikä lähtöy jälkeh, juokšou, juokšou jälkeh ta mitä ruatanou niillä kuuntelijoilla. A se pannah talošša puat piähä (maitopuat ennen kun oli). Pitäis ottua piähä puat, ni ei siitä i mitä heilä tule. A kun avannoilla mänet, pitäy, šanotah, vaššata, kun mänet kuuntelomah.
– Что в Святки делали?
– Дак что они… Слушать ходили, олово лили.
– А куда ходили слушать?
– На озеро. На озеро пойдут, сядут, положат подстилку или что-то вниз. А пять человек должно быть. Пять человек, один человек обводит, а пятый человек там, он должен быть, а то говорят, что «враг» возьмёт, если только нечётное число.
– Кто это «враг»?
– Дак