Od kultury "ja" do kultury "siebie". Roma SendykaЧитать онлайн книгу.
1987, wyd. rozszerzone: Interakcjonizm symboliczny. Społeczny kontekstznaczeń, PWN, Warszawa 2006; Obywatelska socjologia szkoły chicagowskiej.Charles H. Cooley, George H. Mead, Herbert Blumer, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994; Symbole w interakcji, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001).
43
Por. „samorozumiejące się zwierzę” (man – a self-interpreting animal) – Ch. Taylor, Źródła podmiotowości… [Sources of the Self…], s. 214.
44
G.H. Mead, Mind, Self and Society, University of Chicago Press, Chicago 1934 (pol. Umysł, osobowość i społeczeństwo, tłum. Z. Wolińska, wstęp A. Kłoskowska, PWN, Warszawa 1975).
45
Por. W. James, The Principles of Psychology, Macmillan, London 1890, wersja skrócona: Psychology. Briefer Course, Harvard Univeristy Press, Cambridge 1984 [1892] (pol. Psychologia. Kurs skrócony, tłum. M. Zagrodzki, PWN, Warszawa 2002, s. 119 i nn.). W wersji wyjściowej ten fragment brzmiał następująco: „At the same time it is I who am aware; so that the total self of me, being as it were duplex, partly known and partly knower, partly object and partly subject, must have two aspects discriminated in it, of which for shortness we may call one the Me and the other the I” (W. James, Psychology…, op. cit., s. 159). Jak widać, tłumacz stosuje termin ja (ujęty w cudzysłów, a więc graficznie „wyobcowany”) zarówno wtedy, gdy mowa o self, jak i wtedy, gdy mowa o Me czy I. Nie zachowuje również znaczącej różnicy wielkich i małych liter używanych przez Jamesa.
46
Ch.H. Cooley, Human Nature and Social Order, Schocken Books, New York 1964 [1902], s. 168.
47
Por. J.A. Holstein, J.F. Gubrium, The Self We Live By. Narrative Identity in a Postmodern World, Oxford University Press, New York–Oxford 2000, s. 27.
48
G.H. Mead, Mind, Self, and Society. From the Standpoint of a Social Behaviorist, University of Chicago Press, Chicago 2009, s. 175. W kwestii zapisu: inaczej niż James, Mead zapisywał me bez użycia wielkiej litery.
49
Cyt. za: A. Elliott, Koncepcje „ja”, tłum. S. Królak, Sic!, Warszawa 2007, s. 35 (Concepts of the Self, Polity Press, Cambridge 2006) – zmodyfikowane przez S. Królaka tłumaczenie G.H. Mead, Umysł, osobowość i społeczeństwo…, op. cit.
50
W. James, Psychologia…, op. cit., s. 123. W oryginale: „Properly speaking, a man has as many social selves as there are individuals who recognize him and carry an image of him in their mind” (W. James, Psychology…, op. cit., s. 162).
51
H. Blumer, Symbolic Interactionism. Perspective and Method, University of California Press, Berkeley 1969 (pol. Interakcjonizm symboliczny, tłum. G. Woroniecka, Nomos, Kraków 2007); idem, Society as Symbolic Interaction, [w:] Human Behavior and Social Process. An Interactionist Approach, ed. A.M. Rose, Houghton-Mifflin, Boston 1962 (pol. Społeczeństwo jako symboliczna interakcja, tłum. E. Morawska, [w:] Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, cz. 1, red. E. Mokrzycki, PIW, Warszawa 1984). Por. także H. Blumer, Implikacjesocjologiczne myśli George’a Herberta Meada, tłum. D. Niklas, [w:] Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, red. W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, PWN, Warszawa 1975.
52
H. Blumer, Społeczeństwo jako…, op. cit., s. 71–72.
53
A. Elliott, Koncepcje „ja”…, op. cit., s. 37.
54
„Tego rodzaju pojęcie jaźni wydaje się składać z trzech podstawowych elementów: wyobrażenia naszego obrazu dla innej osoby, wyobrażenia jej opinii o tym obrazie oraz pewnego rodzaju uczucia związanego z jaźnią, takiego jak duma lub upokorzenie”. Ch.H. Cooley, Human Nature and Social Order…, op. cit., cyt. za: L. Koczanowicz, G.H. Mead…, op. cit., s. 42).
55
G.H. Mead, Umysł, osobowość i społeczeństwo…, op. cit., s. 284 [zmodyfikowane – R.S].
56
E. Goffman, The Presentation of Self in Everyday Life, University of Edinburgh, Edinburgh 1956 (pol. Człowiek w teatrze życia codziennego, tłum. P. Śpiewak, H. Danter-Śpiewak, PIW, Warszawa 2000).
57
Emergencyjny charakter self u Meada i Goffmana otrzymuje radykalne ujęcie: to nie self (jaźń) jest źródłem działań, nie jest równoważna „superkognicji”, świadomości, nie jest synonimem „umysłu”. Jest skutkiem działań, a nie czynnikiem, który je inicjuje.
58
E. Goffman, Człowiek w teatrze…, s. 277, cyt. za przekładem S. Królaka z: A. Elliott, Koncepcje „ja”…, op. cit., s. 44. Przekład P. Śpiewaka i H. Danter-Śpiewak w tym miejscu brzmi następująco: „samo ‘ja’ kształtuje nie jednostka, do której owo ‘ja’ przynależy, lecz cała sceneria jej działalności, ponieważ ‘ja’ tworzy się dzięki temu, że świadkowie czynią jednostkę przedmiotem interpretacji. Właściwie wystawiona i odegrana scena powoduje, że publiczność przypisuje jakieś ‘ja’ przedstawionej postaci, ale to przypisanie jest rezultatem zaprezentowanej sceny, a nie jej przyczyną” (E. Goffman, Człowiek w teatrze…, op. cit., s. 277).
59
E. Goffman, Człowiek w teatrze…, op. cit., s. 44.
60
W. James, Psychologia…, op. cit., s. 119.
61
A. Zawadzki, Autor…, op. cit., s. 220.
62
Centralną kategorią w analizie Giddensa jest refleksyjność – znana już z tekstu Meada, zastosowana jednak szerzej, by odpowiedzieć na pytanie o funkcjonowanie jednostki pod wpływem wielkich procesów społecznych, jak globalizacja czy technologizacja. Refleksyjność nowoczesności polega na nieustannym odnoszeniu się do siebie elementów społecznej struktury: „We wszystkich kulturach praktyki społeczne stale są zmieniane w świetle nowych odkryć […]. Jednak tylko w nowoczesności korekta konwencji uległa takiemu zaostrzeniu, że odnosi się (z zasady) do wszystkich aspektów ludzkiego życia, włączając wynalazki technologiczne w sferę świata materialnego. […] Charakterystyczną cechą nowoczesności jest nie tyle fascynacja nowością dla samej nowości, ile założenie pełnej refleksyjności, która oczywiście obejmuje także refleksję nad naturą samej refleksji” – A. Giddens, Konsekwencje nowoczesności, tłum. E. Klekot, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 28.
63
A. Giddens, Modernity and Self-Identity. Self and Society in the Late Modern Age, Stanford University Press, Stanford 1991 (pol. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. A. Szulżycka, PWN, Warszawa 2002); D. Riesman, The Lonely Crowd. A Study
