Socjologia prawa. ОтсутствуетЧитать онлайн книгу.

      Handel ludźmi, czasem określany jako współczesne niewolnictwo, oznacza sprzeczne z prawem operacje i czynności, których przedmiotem jest człowiek, a które są podejmowane w celu komercyjnego wykorzystania go. Istotą handlu ludźmi jest doprowadzenie innego człowieka do stanu takiej zależności, że możliwe jest przejęcie nad nim pełnej kontroli, a w efekcie wykorzystanie wbrew jego woli.

      Pojęcie ‘handel ludźmi’ wywodzi się z pojęcia handlu niewolnikami. Jednak jest pojęciem szerszym, ponieważ obejmuje szereg zachowań i działań ludzi, które nie mieszczą się w pojęciu handlu niewolnikami. Handel ludźmi jest pojęciem obecnie powszechnie wykorzystywanym w aktach prawnych, zarówno międzynarodowych, jak i krajowych, powszechnie stosowanym w piśmiennictwie fachowym, w tym kryminologicznym, weszło także do języka potocznego. W niektórych publikacjach i wypowiedziach osób publicznych ciągle jeszcze można spotkać się z określeniem „handel żywym towarem”.

      Handel ludźmi jako zjawisko społeczne powinien być widziany w trzech perspektywach. Po pierwsze jako swoista skaza cywilizacyjna, ponieważ zniewolenie i wykorzystanie innego człowieka to oczywiste zaprzeczenie wszelkich wartości humanistycznych, którymi szczyci się współczesny świat. Handel ludźmi to także poważne naruszenie przepisów prawa karnego, co oznacza, że jest przestępstwem, a właściwie jego kwalifikowaną formą, czyli zbrodnią. Jeśli przyjąć, że prawo karne stoi na straży podstawowych wartości, które społeczeństwo uznaje za ważne, to handel ludźmi jest poważnym zagrożeniem dla istotnych interesów każdego społeczeństwa. Po trzecie handel ludźmi, inaczej niż wiele innych przestępstw kryminalnych, jest także poważnym naruszeniem praw człowieka, zwłaszcza zaś prawa do poszanowania godności i wolności. Sytuacja ofiary handlu ludźmi w zasadzie nie może być porównana z sytuacją ofiary żadnego innego przestępstwa. Owszem, ofiary wielu przestępstw cierpią, jednak poziom zniewolenia ofiary handlu ludźmi, a także długotrwała trauma, której ona podlega, czynią z handlu ludźmi przestępstwo szczególne. Uznanie, że przestępstwo handlu ludźmi jest także naruszeniem praw człowieka (w tym także praw kobiet i praw dziecka), sprawia, że znacznie wydłuża się lista obowiązków państwa, które poza penalizacją w przepisach karnych musi podjąć działania zmierzające do zagwarantowania efektywnego ścigania tego przestępstwa, zadbać o szkolenia specjalistyczne wielu służb publicznych, stworzyć system opieki nad ofiarą, wreszcie podnosić poziom świadomości na temat handlu ludźmi przez edukację i akcje informacyjne.

      Legalną definicję handlu ludźmi zawierają akty zarówno prawa międzynarodowego, jak i prawa polskiego. Na poziomie międzynarodowym najważniejszym źródłem jest Protokół Dodatkowy do Konwencji o zwalczaniu przestępczości zorganizowanej z 15 listopada 2002 r. (znany jako Protokół z Palermo). Natomiast w prawie krajowym kluczowe znaczenie ma definicja handlu ludźmi zawarta w art. 115 par. 22 Kodeksu karnego. W świetle tych i innych definicji handel ludźmi obejmuje po pierwsze działania zmierzające do „pozyskania” ofiary handlu ludźmi i utrzymania jej „posiadania”. Chodzi tu o takie czynności, jak werbowanie, przechowywanie czy przewożenie ofiary handlu ludźmi. Z punktu widzenia odpowiedzialności karnej sprawcy takich czynów jest bez znaczenia, czy doszło do dalszych czynności związanych z przekazaniem ofiary komuś innemu – już samo jej zwerbowanie w celu dalszego wykorzystania jest podstawą do ukarania. Druga grupa działań to wszystko to, co służy podporządkowaniu ofiary i jej zniewoleniu, a zatem wszelkie formy wywierania nacisku, takie jak stosowanie siły fizycznej czy groźby jej użycia, może to być także oszustwo czy wykorzystanie stanu bezradności. Częstym sposobem przejmowania kontroli nad ofiarą są realne groźby kierowane pod adresem członków najbliższej rodziny, np. rodzeństwa czy rodziców. Również tego typu działania są podstawą do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej za zbrodnię handlu ludźmi. Wreszcie istnieje rozległa gama zachowań i sytuacji, które prowadzą do osiągnięcia najważniejszego celu handlu ludźmi, jakim jest wykorzystanie ofiary. To wykorzystanie może dotyczyć świadczenia usług seksualnych czy innych usług o charakterze przymusowym, w tym pracy przymusowej, może dotyczyć żebrania lub popełniania drobnych przestępstw, a także prowadzić do pobrania narządów lub tkanek na potrzeby przeszczepu.

      Dzieci są szczególnie chronione przed tym przestępstwem. W prawie międzynarodowym przyjmuje się, że dzieckiem jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia. Aby popełnić przestępstwo handlu ludźmi wobec dziecka, sprawca nie musi się uciekać do wymienionych wcześniej metod zniewolenia, ponieważ dziecko jest ufne wobec dorosłych i dobrowolnie poddaje się ich woli. Inaczej niż w przypadku dorosłych pornografia dziecięca i prostytucja dziecięca są traktowane jako formy handlu ludźmi.

      U podłoża współczesnego handlu ludźmi leży wiele zjawisk, które można podzielić na dwie kategorie. Do pierwszej zalicza się te, które znajdują się po stronie przyszłych ofiar, a więc okoliczności pchające ludzi ku zachowaniom ryzykownym (push factors), jedną z nich jest bieda. Druga to czynniki, które znajdują się po stronie tych osób czy segmentów rynku, które są beneficjentami wykorzystywania innych (pull factors), wśród których kluczową rolę odgrywają coraz bardziej wyrafinowane potrzeby współczesnego człowieka oraz chęć minimalizowania kosztów. Gdyby jednak pokusić się o próbę spojrzenia na problem w skali makro, trzeba by uznać, że u genezy handlu ludźmi leżą dwa zjawiska. Jedno z nich to coraz większe różnice ekonomiczne między poszczególnymi częściami świata, drugie to zasadnicze zmiany w dostępie do informacji i możliwościach komunikacyjnych. Ludzie biedni wiedzą, że są bogate kraje, w których mogą spróbować szczęścia, a werbownicy i handlarze nie mają poważniejszych problemów, żeby transportować potencjalne ofiary z kraju do kraju czy z kontynentu na kontynent.

      Polskie prawo karne zawiera kilka przepisów, które bezpośrednio dotyczą handlu ludźmi. Najważniejszy jest art. 189a Kodeksu karnego, który w par. 1 stanowi, że kto dopuszcza się handlu ludźmi, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 (zbrodnia). Natomiast na mocy par. 2 tego artykułu karalne jest także czynienie przygotowań do popełnienia przestępstwa handlu ludźmi i jest one zagrożone karą od 3 miesięcy do lat 5. Nieco innych sytuacji dotyczy przepis zawarty w art. 211a, który stanowi, że ten kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, zajmuje się organizowaniem adopcji dzieci wbrew przepisom ustawy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Natomiast poza Kodeksem karnym jest jeszcze jeden przepis, który dotyczy niewolnictwa. Otóż na mocy art. 8 przepisów wprowadzających Kodeks karny ten, kto powoduje oddanie innej osoby w stan niewolnictwa albo uprawia handel niewolnikami, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

      Z idei praw człowieka i zasady szacunku dla godności jednostki wynika jednoznaczny zakaz czynienia z innego człowieka przedmiotu jakichkolwiek transakcji, niezależnie od woli zainteresowanego. To właśnie dlatego we wszystkich definicjach handlu ludźmi podkreśla się, że nikt nie może się zgodzić na zniewolenie i bycie przedmiotem handlu. A zatem nawet w sytuacji, kiedy sprawca przestępstwa twierdzi, że ofiara wiedziała, co ją czeka, i wyraziła na to zgodę (np. została sprzedana do pracy w domu publicznym), zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

      Handel ludźmi bywa często mylony z przemytem ludzi, a są to dwa różne przestępstwa. W przypadku handlu ludźmi występuje para podmiotów/uczestników: sprawca, który działa na szkodę ofiary, i ofiara, która jest przedmiotem wykorzystania wbrew własnej woli. W przypadku przemytu ludzi przemytnika i osobę przemycaną łączy korzystna dla obydwu stron transakcja handlowa, na mocy której przemytnik umożliwia osobie przemycanej nielegalne przekroczenie granicy.

      Istnieje powszechne przekonanie, że ofiary handlu ludźmi są wykorzystywane tylko w prostytucji lub usługach o charakterze seksualnym. Natomiast na świecie, w Europie i w Polsce coraz poważniejszym problemem jest praca przymusowa, tzn. czerpanie korzyści z cudzej pracy, którą pracownik wykonuje wbrew własnej woli. Kolejny problem, który w Polsce jeszcze nie występuje, ale którego należy być świadomym, to