Сайланма әсәрләр. Том 4. Аллаһы бүләге. Батый хан һәм Ләйлә / Избранные произведения. Том 4. Мусагит ХабибуллинЧитать онлайн книгу.
Сәлахетдин агай, картага якынрак утыр әле. Шулай. Монголлар хәрәкәте турында сөйләп бир әле, ничек хәрәкәт итәләр, килеп җиткәч, ни кылырга исәпләре?..
Сәлахетдин кыяр-кыймас кына карта янына утырды, аңа шундук йомышчы малай очлы таяк китереп бирде.
– Хан хәзрәтләре, мөхтәрәм кан кардәшләр. Кулым күтәрелми ил чикләрен күрсәтергә. Чыңгыз хан угланы Үгәдәй хан моңа кадәр дөнья халыклары биләмәгән күләмдә җир-суларга, болын-тугайларга, иксез-чиксез далаларга, бай калаларгаия булды. Каган атын йөрткән Үгәдәй хан үзенә Каракорым дигән кала бина иттерде, шуннан торып ил-дәүләте белән идарә итмәкче. Чыңгызилар тарафыннан яуланган халыкларның яртысыннан артыгы төркиләрдер, безнең кардәшләребез. Иллә нишләмәк кирәк, алар да Үгәдәй хан кул астына азамат егетләрен хезмәткә бирергә мәҗбүрләрдер. Шуның өчен бар төмәннәр дә монголлардан гына тормый, арада төрки бәкләре җитәкләгән төмәннәр дә бар. Тик аларның да табынганнары— Чыңгыз ханның «Яса» сыдыр. «Яса» – алар өчен зур нәрсә, туганнар. Сүбәдәй тирмәсендә утыручы Биккол мине ашыктырды, чөнки монгол төмәннәре килеп яталар инде. Төмәннәр белән Җучи угланы Батый хан җитәкчелек итәчәк, Сүбәдәй баһадир аның уң кулы, сул кулында Мәнгү хан, дип әйтте. Бүген Саксин каласын Күнбай белән Сүбәдәй камауда тоталар. Каланы ала алганнары юк әле, күрәсең, төп көчләренең килеп җитүен көтәләрдер. Саксинны таптап үтсәләр, барасы җирләре— Болгар кала. Бүген Үгәдәй кулында мәгълүмат бар. Безнең гаскәр саны да, тупларыбыз да, яулыйсы калаларыбыз саны да. Былтырларны баһадир Сүбәдәй, төмәнен Күнбай бәккә калдырып, Каракорымга корылтай уздырырга кайтып киткәч, Ташбай углан Күнбайны Җаек аръягына куалап чыгарган, күп кенә мал, әсирләр алып кайткан иде. Бүген бу ике төмән Саксинны камауда тоталар һәм без чарасыздыр.
– Саксин камауда, чапкыным бүген генә кайтты, – диде Илһам хан. – Бачман баһадирның бирешергә исәбе юк икән.
– Бирсен Ходай, – диде Хаҗи әмир.
– Хан хәзрәтләре, монголлар, далага аркылы төшеп, очкан кошларны да туктатырга сәләтле. Безгә бер чара кала: гаскәр туплау, корал камилләштерү.
– Ипләбрәк, ипләбрәк, кем, Сәлахетдин, – дип сүзгә кушылды Артык баһадир. – Без монголларны бер тапкыр гына кыйнамадык, иншалла, бусында да югалып калмабыз. Бачман баһадир бирмәс каласын, биргән хәлдә дә, бил бөкмәс, соңгы тамчы канына хәтле сугышыр.
Илһам хан Артык баһадирга тынычланырга кушты, Сәлахетдингә, дәвам ит дип, ияк какты.
– Бөтен хикмәт шунда, хан хәзрәтләре: монголлар үзләре белән Тангут, Чин-Кытай белгечләрен алып киләләр. Ә бу халыкта кальга диварларын җимерә торган галәмәт зур ташаткычлар бар. Әйткәнемчә, дин алар өчен юк та юк, бар табынганнары «Яса». Шуннан нәтиҗә ясагыз, җәмәгать…
– Яуланган ил халкына алтын өләшмиләрдер бит, Сәлахетдин, – диде Артык баһадир. – Курыкмасаң иде, дим…
– Йә, сәрвәзир[7] Камай агай, ни әйтәсең? – диде Илһам хан.
– Минем чарам шул булыр, Илһам углан. Монголлар белән сөйләшеп
Сәрвәзир – баш вәзир.