Hekayələr. Антон ЧеховЧитать онлайн книгу.
oturmuşdu. Belikov bir qədər gözlədikdən sonra yavaşca və həzin bir səslə dedi:
– Sizə bir deyəcəyim də var. Mən çoxdan qulluq edirəm, siz isə qulluğa hələ təzəcə başlamısınız. Mən böyük bir yoldaş kimi sizi xəbərdar etməyi özümə borc bilirəm. Siz velosipeddə gəzirsiniz, bu əyləncə isə heç də gəncləri tərbiyə edən bir adama yaraşan sifətlərdən deyil.
Kovalenko yoğun bir səslə soruşdu:
– Niyə?
– Bunu izah etməyə ehtiyac varmı, Mixail Savviç, məgər aydın deyilmi? Müəllim velosipedlə gəzəndə tələbə neyləyər? Onda tələbə lap adamların başında gəzər! Madam ki, buna sərəncamla icazə verilməyib, demək, yaramaz. Məni dünən dəhşət bürüdü! Sizin bacınızı da velosipeddə gördükdə gözlərimə lap qaranlıq çökdü, qadının və ya qızın velosipeddə gəzməyi rüsvayçılıqdır!
– Bircə söyləyin görüm sizə nə lazımdır?
– Mənə yalnız sizi xəbərdar etmək lazımdır, Mixail Savviç. Siz cavansınız, gələcəyiniz var, özünüzü mümkün qədər ehtiyatlı aparmalısınız, halbuki siz öz mövqeyinizə etinasız baxırsınız. Əyninizdə tikili köynək, əlinizdə də bir neçə kitab daim küçələri dolaşırsınız. İndi də velosiped. Sizin və bacınızın velosipeddə gəzdiyinizi direktor bilsə, sonra da gedib hamimizə yetişsə, yaxşı olmayacaq.
Kovalenko:
– Mənimlə bacımın velosipeddə gəzməyimizin heç kəsə dəxli yoxdur! – dedi və pul kimi qızardı. – Kim bizim ev və ailə işimizə qarışırsa, lap qələt eləyir!
Belikovun rəngi qaçdı, o, ayağa qalxdı və dedi:
– Madam ki, mənimlə bu cür danışırsınız, mən sözümə davam edə bilmərəm, rica edirəm, mənim hüzurumda müdiriyyət haqqında bu cür fikirdə olmayasınız. Hökumət adamlarına hörmət bəsləməlisiniz.
Kovalenko ona acıqla baxaraq soruşdu:
– Məgər mən burada hökumət adamlarının dalınca bir pis söz dedim? Rica edirəm, məni rahat buraxın. Mən namuslu bir adamam və sizin kimi bir cənabla heç danışmaq istəmirəm. Sizin kimi tipləri sevmirəm.
Belikov əsəbi halda əl-ayağa düşdü və üzündə dəhşət ifadəsi, cəld geyinməyə başladı. Axı belə qaba sözləri o, ömründə birinci dəfə idi, eşidirdi. Dəhlizdən pilləkənin artırmasına çıxaraq dedi:
– Kefiniz nə istəyirsə, deyin. Mən yalnız sizi xəbərdar etməliyəm. Bəlkə, bizim söhbətimizi dinləyən olmuşdur, sözümüzdən bir məna çıxarmasınlar və işin içindən əngəl çıxmasın deyə, söhbətimizin əsas məzmununu cənab müdirə bildirməliyəm. Bunu eləməyə borcluyam.
– Bildirmək? Get, bildir! – deyə Kovalenko daldan onun yaxalığından yapışıb itələdi.
Belikov qaloşlarını tappıldadaraq, pilləkəndən aşağı yumbalandı. Pilləkən uca və dikdi, ancaq Belikov pilləkənin ayağınacan sağ-salamat yumbalandı. Ayağa qalxıb əlini burnuna apardı ki, görsün, gözlüyü sınmayıb. Belikovun gurultu ilə aşağı yumbalandığı əsnada Varenka iki xanımla gəlirdi, hər üçü durub, bu mənzərəyə baxırdılar. Belikov üçün bundan dəhşətli şey ola bilməzdi. Adam bu cür rüsvayçılıqdansa, boynunu, qıçlarını sındırsaydı, daha yaxşı olardı, axı indi bütün şəhər bu əhvalatı biləcək, xəbər direktora da, hamiyə də yetişəcək, “Ah, kaş işin içindən bir əngəl çıxmayaydı”, karikatura çəkəcəklər və axırda iş o yerə çatacaq ki, onu istefaya çıxmağa məcbur edəcəklər…
Ayağa qalxdıqda Varenka onu tanıdı və gülünc üzünə, əzilmiş paltosuna, qaloşlarına baxaraq işin nə yerdə olduğunu anlamadan, onun ehtiyatsızlıqdan yıxıldığını güman edərək özünü saxlaya bilməyib qəhqəhə çəkdi.
– Ha-ha-ha!
Bu şaqqıltılı “ha-ha-ha” ilə hər şey – adaxlı olmaq da, Belikovun bu dünyadakı həyatı da bitdi. Artıq o, Varenkanın nə danışdığını eşitmir və heç bir şey görmürdü. Evə qayıtdıqda hər şeydən əvvəl Varenkanın şəklini stolun üstündən götürdü, sonra yatağına uzandı və oradan bir daha qalxmadı.
Üç gündən sonra Afanasi yanıma gəlib dedi ki, ağanın, deyəsən, əhvalı xarabdır, həkim üçün adam göndərsək, yaxşı olmazmı?
Mən Belikovun yanına getdim. O, yorğana bürünmüş halda dinməz-söyləməz miçətkən altında uzanmışdı; bir söz soruşanda hə-yoxdan başqa bir kəlmə cavab vermirdi. Afanasi də ovqatı təlx və qaşqabaqlı halda onun yanında dolaşır və dərindən ah çəkirdi; ağzından isə meyxanadakı kimi araq iyi gəlirdi.
Bir aydan sonra Belikov öldü. Biz hamımız, yəni hər iki gimnaziya və darülmüəlliminin pedaqoqları onu dəfn etdik. İndi tabutda uzanmış Belikovun üzündə həlim, xoş, hətta şən bir ifadə vardı. Sanki artıq heç vaxt çıxmayacağı bir qılafa qoyulduğuna şad idi. Bəli, o öz idealına nail olmuşdu. Sanki qəsdən, onun şərəfinə dəfn günü hava tutqun və yağışlı idi, ona görə hamımız qaloş geymiş və başımıza da çətir tutmuşduq. Varenka da dəfn mərasimində idi, tabutu qəbrə endirdikdə ağlamsındı da. Mən müşahidə etmişəm ki, ukraynalı qızlar yalnız ağlayır və ya qəhqəhə ilə gülürlər, onların əhvalında orta dərəcə olmur.
Etiraf edirəm ki, Belikov kimi adamları dəfn etmək böyük həzz verir. Qəbiristanlıqdan qayıdanda bizim sakit və təvazökar görkəmimiz vardı, heç kəs bu həzzi aşkara çıxarmaq istəmirdi. Bu duyğu çox əvvəllər, hələ uşaq çağlarımızda hiss etdiyimiz həzzi andırırdı; ailənin yaşlı adamları evdən çıxıb gedirdi və biz bir-iki saat tam azadlıqdan zövq alaraq, bağda o yana-bu yana qaçışır, azad nəfəs alırdıq, ah, azadlıq, azadlıq! Hətta azadlığa dair kiçik bir işarə, zəif bir ümid adama qol-qanad verir, elə deyilmi?
Qəbiristanlıqdan kefikök qayıtdıq. Lakin bir həftə keçməmiş həyat qabaqkı kimi sərt, yorucu və mənasız bir tərzdə keçməyə başladı, belə bir həyat sərəncam ilə qadağan edilməsə də, buna aydın şəkildə icazə də verilməmişdi. Artıq bu həyatda yaxşılığa doğru heç bir dəyişiklik olmadı. Doğrudur, Belikovu dəfn etdik, ancaq bu cür qılaflı adamlar nə qədər desən vardır və olacaqdır da.
İvan İvanıç:
– Hə, bax, məsələ də burasındadır, – dedi və çubuğunu çəkməyə başladı.
– Hələ belələri nə qədər olacaqdır! – Burkin sözlərini təkrar etdi.
Gimnaziya müəllimi mərəkdən çıxdı. Bu, alçaqboylu, yoğun, başı tamamilə daz, qara saqqalı az qala, qurşağına qədər sallanmış bir adamdı; onunla bərabər bayıra iki it də çıxdı. O, göyə baxaraq dedi:
– Yaxşı ay işığıdır.
Artıq gecəyarısı idi. Sağ tərəfdən bütün kənd görünürdü, küçə beş verstə qədər uzanıb gedirdi. Hər şey sakit, dərin bir yuxuya dalmışdı; nə bir hərəkət vardı, nə də bir səs. Hətta təbiətdə bu cür sakitlik ola biləcəyinə adam heç inana bilmirdi. Aydın bir gecədə daxmalara, ot tayalarına, yuxulu söyüd ağaclarına, geniş kənd küçəsinə baxdıqca adamın qəlbi sakitləşirdi. Bu kölgələrlə dolu, sakit, yuxuya dalmış, zəhmət, qayğı və dərddən gizlənmiş tənha küçə, olduqca həlim,