Səlahəddin Əyyubi. Петр Ефимович ЛюкимсонЧитать онлайн книгу.
minlik qoşun göndərilsin. Nurəddin Şirkuhdan soruşdu ki, özünə köməkçi olaraq kimi götürmək istəyir? Bu sualın cavabında Şirkuh qardaşı oğlunun – Səlahəddinin adını çəkdi. Onun belə bir seçim etməsi olduqca qəribə idi. Çünki həmin vaxtadək Səlahəddin heç bir hərbi yürüşə çıxmamışdı, üstəlik, ixtiyarında ordu bölüyü olsa da, indiyəcən bir dəfə də döyüş meydanında sərkərdəlik etməmişdi…
Səlahəddinlə bağlı az qala bütün tarixi qaynaqlarda belə iddia edilir ki, əmisinin bu seçimini eşitdikdən sonra elə bil onun «ürəyinə bıçaq saplandı». Hətta belə deyirlər ki, guya Səlahəddin Şirkuha elə bu cür də deyibmiş: «Allaha and olsun, bütün Misirin var-dövlətini mənə versələr də, ora getmək istəmirəm!»
Əslində, Dəməşqin ən nüfuzlu və zəngin adamlarından birinin 25 yaşlı oğlunu başa düşmək olar. Gənc Səlahəddin saraydakı dəbdəbəni və rahatlığı qoyub çətin bir səfərə çıxmağı istəməyə bilərdi. Başqa iddialara görə isə, o, ruhani həyat sürmək fikrində idi. Ona görə də hərbi və siyasi məsələlərə, demək olar, maraq göstərmirdi. Lakin eyni zamanda artıq atası da, əmisi də belə düşünürdülər ki, ağlına, cəsarətinə çox güvəndikləri Səlahəddinin özünü təsdiqləmək zamanı yetişib. Hər halda, fakt budur ki, o, dərhal səfər hazırlığına başladı. Elə hərbi yürüş üçün gərəkli olan çox şeyi də bu zaman öyrəndi: bir neçə minlik ordu üçün nə qədər azuqə və su ehtiyatı, onları daşımaq üçün neçə dəvə lazımdır, ya da bu cür uzun səfərlər zamanı neçə ehtiyat at, nə qədər çadır bəs eləyər…
Səlahəddin xaçlıları tələyə salır
Beləliklə, 1164-cü ilin payızında Şirkuhla Səlahəddinin başçılıq etdiyi iki minlik qoşun Misirə doğru yola düşdü. Onlara bədəvi8 ərəblər bələdçilik edirdilər. Ordu bütün gün yol gedib gecə dincəlir, bu zaman Şirkuhun döyüşçüləri nəhəng tonqallar çatır, ət bişirir, döyüş mahnıları oxuyurdular. Çox keçmədi ki, Misir səfərinə könülsüz yollanan Səlahəddinə bu hərbi yürüş saray həyatı qədər maraqlı görünməyə başladı. Gənc sərkərdə adi döyüşçülərin arasında olmağı sevir, onların söhbətlərinə, səmimi zarafatlarına diqqətlə qulaq asır, bir növ, onları daha yaxşı tanımağa və anlamağa çalışırdı. Bu gün topladığı təcrübələr, heç şübhəsiz, gələcəkdə Səlahəddinin işinə yarayacaq, ordunun idarə edilməsi, yaxud müharibələr zamanı onun köməyinə yetişəcəkdi.
Misir səfəri iki həftədən çox çəkdi. Şirkuh bilərəkdən yolunu uzatmışdı. Bu isə ona qəfil hücuma keçmək imkanı yaratdı. Vəzir Dilqəm çətin vəziyyətə düşdü: gizli yollarla gələn düşmən ordusunu qəfil qarşısında görüb çaşbaş qaldı. Müdafiə tədbirləri görməyə belə macal tapmadı. 1164-cü il aprelin 24-də Səlahəddinin başçılığı ilə ön dəstə liman şəhəri Bilbeysi ələ keçirdi. Qardaşı oğlunu buraya şəhər hakimi təyin edən Şirkuh özü isə mayın 1-də artıq Qahirənin on kilometrliyinə çatdı.
Dəməşq ordusunun sayından və gücündən xəbərsiz olan Misir qoşunu Dilqəmdən üz döndərdi. Xəlifə – on üç yaşlı xəstəhal əl-Ədid Şaviri vəzirliyə qaytardı. Dilqəm isə qaçmağa cəhd edərkən ələ keçirildi. O öldürüldü, cəsədi isə küçə itlərinin qabağına atıldı.
Aradan iki həftə keçməmiş məlum oldu ki, Nurəddin haqlıdır: Şavir vədinə əməl etmək istəmir. Üstəlik, o, Şirkuha və əsgərlərinə Qahirəyə girməyi qadağan elədi. Bu da azmış kimi, eyham vurdu ki, dəməşqlilər Misiri nə qədər tez tərk etsələr, o qədər yaxşıdır. Şirkuh qəzəbləndi. Bəyan etdi ki, vəd olunmuş xəracı – Misirin illik gəlirinin üçdə birini almadan heç yana tərpənən deyil.
İşi belə görən və öz gücünə bir o qədər də inanmayan Şavir Qüdsə – firənglərin III Balduindən sonra taxta çıxan kralı I Amoriyə elçi göndərdi. Baş verənləri həyəcanla izləyən I Amori Misirə öz vassalı kimi baxırdı. Eyni zamanda yaxşı başa düşürdü ki, Misirin Suriya nəzarətinə keçməsi Qüds krallığına baha başa gələ bilər. Odur ki 1164-cü ilin iyulunda öz ordusunu Qahirənin köməyinə yolladı. Bundan sonra qüvvələr nisbətinin düşmən lehinə dəyişdiyini görən Şirkuh tələm-tələsik Bilbeysə çəkildi. Atasından aldığı dərslər həmin vaxt Səlahəddinin dadına çatdı: o, şəhərdə uzunmüddətli mühasirə üçün hazırlıq gördü. Sonrakı 20 gün ərzində Şirkuh firənglərin Bilbeysə bir neçə hücumunu dəf etdi. Şəhər mühasirə vəziyyətində idi və hələ ki düşmən qarşısında tab gətirə bilirdi. Buna baxmayaraq həm Şirkuh, həm də Səlahəddin əndişə içində idilər; onlar yaxşı başa düşürdülər ki, Bilbeysin mühafizəsi nə qədər yaxşı təşkil olunsa da, gec-tez şəhərdə aclıq başlayacaq, müdafiəçilərin gücü zəifləyəcək, növbəti hücumlara tab gətirmək çətinləşəcək, hətta mümkünsüzləşəcək.
Mahmud Nurəddin təlim görmüş göyərçinlərin köməyi ilə Şirkuhdan tez-tez məktub alır, bu məktublar vasitəsilə hadisələrin gedişindən xəbər tuturdu. Baş verənləri təlaşla izləyən Dəməşq hakimi Şirkuha necə kömək edəcəyini bilmirdi. Misirə doğru yola çıxması doğru olmazdı, bu həm özünü, həm də Suriyanı təhlükəyə atmaq deməkdi. Yeganə yol Qüds üzərinə hücuma keçməkdi. Belədə firənglər Misirdən geri çəkilə, öz krallıqlarının qeydinə qalmalı olardılar. Bu planı çox bəyənən Nurəddin bütün Suriya əmirlərinə məktub yollayıb onları firənglərə qarşı cihada9 – müqəddəs savaşa çağırdı. Çox keçmədən isə öz ordusunun başında Antioxiya yaxınlığında yerləşən Xarim qalasına hücum etdi. Xaçlılar dərhal müsəlmanlara qarşı birləşdilər. İki tərəfin ordusu qarşı-qarşıya gəldi və bu döyüş Nurəddinin möhtəşəm qələbəsi ilə başa çatdı. Firənglər iki min əsgər itirdilər, onlarla cəngavər isə əsir düşdü. Onların arasında tanınmış knyazlar da vardı. 1160–1233-cü illərdə yaşamış məşhur ərəb tarixçisi İbn-əl-Əsir yazırdı: «Döyüşdən dərhal sonra Nurəddin xaçlı bayraqlarını yığmaq və həlak olan firənglərin bir neçəsinin başını kəsmək barədə əmr verdi. Sonra onların hamısını bir kisəyə yığdırıb özünün ən tədbirli adamlarından birinə verib dedi: «Yubanmadan gedərsən Bilbeysə, nəyin bahasına olursa olsun, girərsən şəhərə. Bu kisəni Şirkuha verib deyərsən: «Allah bizə qələbə nəsib elədi!» Sonra da deyərsən ki, «bu kafir bayraqlarını və kəllələrini qala divarlarından assın. Düşmənlər bunu görüb qorxuya düşəcəklər».
Nurəddinin bu psixoloji gedişi öz bəhrəsini verdi. Onun göndərdiyi «qənimət» şəhər müdafiəçilərini ruhlandırdı, firəngləri isə mənəvi baxımdan əməlli-başlı sarsıtdı. Xarim qalası yaxınlığındakı məğlubiyyətdən xəbər tutan xaçlılar başılovlu şəkildə Qüdsə tələsdilər. I Amorinin gözünə artıq Qahirə görünmürdü, o, indi ancaq öz krallığını xilas etmək haqqında düşünürdü. Odur ki Qüds kralı vaxt itirmədən Şirkuhla danışıqlara başladı.
I Amori təklif edirdi ki, xaçlılar və suriyalılar Misiri eyni vaxtda tərk etsinlər. Şirkuhun ətrafındakı əmirlərin bir çoxu bu təklifə müsbət cavab verilməsi tərəfdarı idi. Şirkuh isə başqa fikirdə idi: o əmin idi ki, onsuz da Qüds kralı əvvəl-axır Misirdən rədd olub