Әсәрләр. 6 томда / Собрание сочинений. Том 6. Мухаммет МагдеевЧитать онлайн книгу.
бу:
– Синең, – ди, – Мәскәүдә булганың бармы?
– Юк, – мин әйтәм, – юк, иптәш Косыгин, юк, иптәш Алексей Николаевич…
Ул шунда өстәл тартмасын тартып ачты да миңа акча алып бирде: нәкъ йөз сиксән сум (бу фразадагы өч «с» авазын Фәрит шундый юешләп әйтә, моны бернинди немец грамматикасы бирә алмый, моны бирү өчен, дүрт хәреф – кая ул – моңа ун-унике хәреф кирәк).
Алдым мин теге акчаны, рәхмәт әйтеп, кесәгә салдым. Косыгин әйтә:
– Син, – ди, – Мәскәүдә беренче тапкыр икәнсең. Карап йөр. Кызыл мәйданны күр, Фәрит. Аннан Третьяковкага кереп чык. Мәскәү – бик матур шәһәр ул, Фәрит.
Менә шулай, Алексей Николаевич, торып, кулын бирде. Ишеккә хәтле озата килде.
– Ярый, Фәрит, бигайбә, Мәскәүгә килгәндә кергәләп йөр, – диде.
…Моны тыңлавы күңелле, моңа ышанасы килә, хыялый матур әкият булганга күрә ышанасы килә. Ләкин мәсьәләнең бер ягы бар: чит илләр өчен бер дә гаҗәп түгел бит бу. Без генә бит шундый системада тәрбияләнгән: аз гына, бәләкәй генә дәрәҗәсе булган түрә янына син керә алмыйсың. Атналар буе йөрисең.
– Үзендәме? – дип, дер калтырап сорыйсың.
– Үзендә, – ди таш йөзле секретарь кыз. – Нинди мәсьәлә буенча?
Шуның белән сине үтерә.
Ә менә мин 1954 елгы бер тарихны беләм. Җаваплы эштә эшләгән бер иптәшне райком бюросы партия сафларыннан чыгара. Теге иптәш үзен гаепле санамый, моны бары тик райкомның беренче секретаре белән ике арада дошманлык туу аркасында үч алу акты буларак килеп чыккан эш дип исәпли. Һәм, гаделлек эзләп, Мәскәүгә китә. Сугыш узган кеше бит, үҗәтлек зур, нәкъ бер ай буе Георгий Максимилианович Маленковка керергә чират көтеп йөри. Ә теге – Сталин урынына калган кеше. Керә бу, сөйләп бирә. Үзенең гаепсез икәнлеген, фронтта кан коюын, фронтовик буларак, сугышка бармыйча тылда үзеннән патша ясаган райком секретарен шушы сыйфаты өчен тәнкыйть иткәнгә, тегенең үчегүен сөйли.
– Утыр, дип әйтү юк, ишек катында басып торам. Түрдә тубал кадәр баш, кительле калын күкрәк, түбән караган да нәрсәдер сызгалап утыра. Ун минутлар сөйләдем. Нәкъ бер сүз әйтте: «Идите…» Әһә, булды, хәл ителде, мин әйтәм. Кош тоткандай кайтып киттем үземнең Шәмәрдәнемә. Көтәм. Бер ай, ике ай. Һәм менә инде ничә ел. Партиягә кире алмадылар. Ул арада Маленков та очты. Менә, энекәш, миннән сиңа васыять: теләсәң кем белән конфликтка кер, әмма райком, обком секретарьлары белән конфликтка кермә. Изәчәкләр, бетерәчәкләр.
Йә, әйдәгез, күңелсез теманы ташлыйк әле, Фәрит янында күңеллерәк шулай да. Күпмедер еллар узгач, тагын очрашабыз. Сөйли:
– Бер елны хәрби сборга алдылар. Запастагы лейтенантлар бит инде без барыбыз да. Җибәрделәр Оренбург янындагы Тоцк лагерьларына. Армиядә зур үзгәрешләр: әллә ниткән «прапорщик», «өлкән прапорщик» исемнәрен керткәннәр, званиеләрен дә, погоннарын да аерып бетермәссең.
Менә беркөнне, ике солдат биреп, мине патрульгә чыгардылар. Йөрибез гарнизон буйлап, тәмәке тартабыз. Җәйге кич. Гарнизонда болай тәртип үзе, тынычлык. Бер почмакта сыра саталар. Шул тирәне күзәтәбез. Самоволкага чыккан солдат юкмы? Безнең төп максат – шуларны