Azərbaycan yazıçılarının həyatından dəqiqələr. Kamran MəmmədovЧитать онлайн книгу.
ki, indi mən Xaqaninin mərsiyəçisi oldum.
***
Nizami çox istədiyi qadını Afaqdan olan Məhəmməd adlı yeganə övladını çox sevmiş, ona həm atalıq, həm də analıq etmişdir. Şairin oğlu gənc yaşlarında şeirə həvəs göstərmişsə də, atası 12
onu öz nəsihətləri ilə bu yoldan saqındırmış, alim və birinci növbədə, həkim olmağa həvəslən-dirmişdir:
Görürəm, şöhrətə ləyaqətin var,
Şeirdə, sənətə məharətin var,
Şairlik eləmə! Dövranə bax ki,
Tərif əvəzinə pislənir şeir.
Şeirdən ucalıq ümma dünyada,
Çünki Nizamilə qurtardı o da.
***
“Xosrov və Şirin” poemasını bitirən şair, o dövrün hökmdarı Qızıl Arslanın dəvətilə onun yanına getmiş, poemanı ona təqdim etmiş, əvə-zində hökmdar ona Həmdünyan kəndini ba-ğış-lamışdır. Nizami ona hədiyyə verilən kənd haqqında şikayətlənmişdir:
Kənd nə kənd, andırır dar bir kürəni, Yarımca ağacdır üzünü, eni.
Gəlirindən artıq onun xərci var, Yarılığa əgər onu abxazlar.
13
***
Müasiri Xaqanidən fərqli olaraq, Nizaminin həyatı sakit və macərasız keçmişdir. Öz dediyi kimi, o heç vaxt başını hökmdarların qılıncı altına verməmişdir. Lakin bununla belə, onun dühası, istedadı qarşısında acizliklərini hiss edən, onu ən güclü rəqib sayan, “süfrəsinin tör-tökün-tüsü” ilə qidalanan, ona quyu qazan “ədəbiyyat oğruları”ndan yaxa qurtara bilməmiş, onlarla gərgin mübarizə şəraitində yaşamışdır. Nizami hələ gəncliyində şeirin şərəfini alçaldan, sənəti pula satan məddah, yaltaq şairləri amansızcasına qırmanclayırdı:
O kəslər ki, qızılçün ölüb əldən gedirlər, Sözüncə sikkəsini qızılla məhv edirlər …
Bir sözlə, bu pulpərəst, küt şairlər ki, vardır, Yüksək yer tutsalar da, ən alçaq adamlardır.
***
Nizami özünə çox tələbkar idi. O, utan-madan, həya etmədən özünü “şair” adlandıran-lara deyirdi:
– Əgər şeirin səni hamıya tanıtdırma-mışsa, heç bir zaman özünü “şair” adlandırma!
14
***
Nizami söz ustasının, sənət aşiqinin vurğunu idi. O, həqiqi şairlər haqqında söyləyirdi: Ərşin bülbülləridir qələm çalan şairlər, Qırğı hey səy etsə də, olmaz bülbülə bənzər…
Səfin önü, arxası o zaman ki, düzəldi, Qabağa peyğəmbərlər, sonra şairlər gəldi…
***
“Xosrov və Şirin” poemasının yaranması haqqında şair deyirdi:
– Elə ki, könlümün gizli səsi mənə kömək-çi oldu, hümmət fəzasından səslənib dedi: Ey Nizami, tələs, gecdir, tez ol. Fələk əhdini pozan, dövran tez keçib gedəndir. Şirin bulaq suyu ilə
yeni bir şirni hazırla, sözə yeni bir xələt geyindir.
***
Nizami “Xosrov və Şirin” poemasına məhəbbətin, eşqin möhtəşəm abidəsi kimi baxırdı.
O, eşqdən alovlanıb, yanan bir aşiq kimi deyirdi:
– Mənim yanımda eşqdən gözəl bir şey yoxdur. Nə qədər ki, sağam, qoy eşqdən başqa işim olmasın. Fələyin eşqdən özgə mehrabı yoxdur. Eşq torpağı olmazsa, yer üzündə su tapıl-15
maz… Göylər eşqdən azad olsaydı, yer üzü abad olmazdı… Eşq dərdindən yaxşı dünyada heç nə
yoxdur, onsuz gül gülməmiş, bulud ağlamamış-dır… Əgər daşın qəlbində eşq varsa, o, gövhəri məşuqə kimi qucaqlayar. əgər maqnitdə eşq olmasaydı, dəmiri o qədər böyük bir şövq ilə özünə
tərəf çəkməzdi. Əgər kəhrəba aşiq olmasaydı, sa-man çöpünü axtarıb tapmazdı … Əgər dərindən düşünsən, bütün kainat eşq üzərində dayan-mışdır …
***
Hökmdar Axsitanın “Leyli və Məcnun”
poemasını Nizamidən qələmə almasını və “bu təzə gəlini fars və ərəb bəzəyi ilə bəzəməsini” ondan tələb etməsi şairi bərk əsəbiləşdirmişdir.
– Şahın halqasının qulağıma taxıldığını gördükdə, qan beynimə vurdu. Nə bu təklifi rədd etməyə cürətim var idi, nə də xəzinəyə yol tapmaq üçün gözüm …
O, şahın təklifini rədd etmək istəyəndə,
“canından əziz tutduğu” oğlu Məhəmmədin xahişini yerə sala bilmir, oğul məhəbbəti ürəyində
məşhur aşiqanə “Leyli və Məcnun” poemasını qəlbinin qanı ilə yazır və başa çatdırır.
16
***
Nizami həyatın mənasını çalışmaqda, ya-ratmaqda, xalqa fayda verməkdə görürdü. O, “İsgəndərnamə” poemasını qələmə alanda, gənc-liyini itirmiş, ömrünün baharı xəzana dönmüş, sərv qəddi bükülmüş, gücü-taqəti tükənmişdi.
Lakin şairin qəlbi hərarətlə döyünür, coşur, yuxu gözünə haram olur. O, qoca vaxtında öz varlığını unutmuş, daha yeni bir əsər yazmaq arzusu ilə
alovlanmışdı:
– Pərvanələr üçün yeni bir şam yan-dır-malı, barlı bir ağacın tumunu sancmalıyam.
Şairin iradəsi qalib gəlir, “İsgəndərnamə”
böyük sənət eşqi ilə yazılır və başa çatdırılır.
Nizami öz ölməzliyinə, əbədi yaşayacağına möhkəm inanırdı:
Yüz il sonra desən: Haradadır, o?
Hər yerdən səs gələr: buradadır, o!
17
***
Ölü siçan kimi suyun axını ilə axanlara, insanlıq şərəfini ləkələyən alçaqlara müraciətlə, Nizami deyirdi:
Neçin alçaqlara boyun əyirsən?
Oyuncaq olursan namərdlərə sən?
Nə üçün boynuna min yük alırsan?
Zalımın zülmündən razı qalırsan?
Qəlbi yumşaqlığı bir dəfə unut,
Çiynini dağ kimi ucalıqla tut! …
Acizlik ürəyi ağrıdır, bilsən,
Bir alçaqlıq olar, hər zülmə dözsən.
Tikan tək çiynində tut yarağını, O vaxt qucaqlarsan gül