Mirzə Ələkbər Sabiq haqqında xatirələr. Коллектив авторовЧитать онлайн книгу.
Səlim ilə türk Şah İsmayılın qanlı müharibələrini, Nadir Şah Avşarın türk xalqları arasında məhzəb döyüşlərini aradan qaldırmaq məqsədilə etdiyi xeyirli təşəbbüslərin yarımçıq qalmasını bir-bir tarix səhifələrindən dərin ürək ağrısı ilə təqib etməkdə və canlı bir ibrət tablosu kimi gözlərimiz önündə canlandırmaqdadır. Sabir bütün bu hadisələri hər zamankı kimi həcv dili ilə anlatmaqda idi. Onsuz da hər kəsin bildiyi bu acı həqiqətlərin bizə dərin təsir etməsinə səbəb olan amil Sabirin bu xüsusi anlatma tərzidir.
Sovet-bolşevik yazarlarının Sabiri təhrif edərək başqa şəkildə göstərmələri böyük şairimizin yüksək və əziz xatirəsinə xəyanət və təhqirdən başqa bir məna ifadə edə bilməz…
Sabir bir türkçüdür, Sabir həqiqi bir müsəlmandır. Sabir xalqçıdır. Sabir qərb mədəniyyətinin heyranıdır. Sabir rusçuluğa düşməndir. Sabirin əsl xüsusiyyətləri bunlardır.
Sevda Tahirli
Mirzə Ələkbər Sabirin nəvəsinin xatirələri
Atamın babamla bağlı maraqlı xatirələri var. Əslində atam da atasını, sonra isə anasını çox erkən yaşda itirib. Çox maraqlıdır ki, atam xatirələrini bölüşəndə onun içini titrədən ifadələrlə danışırdı. Atama həm atalığı, həm analığı onun ortancıl bacısı Məşədi Səriyyə Soltan edib. Sabir övladlarını valideyn məhəbbətindən də artıq sevən insan olub. Amma bu qızının yeri Sabirin həyatında fərqli olub. Çünki o həm də babamın sirdaşı olub. Fikirlərini, narahatlıqlarını daha çox Səriyyə Soltanla paylaşıb. Atama da atası haqqında bütün məlumatları bacısı Məşədi Səriyyə Soltan ötürüb. O qadın ailə həyatı qursa da övladı olmayıb, bəlkə elə buna görə atama həm də öz övladı kimi baxıb. O xanımdakı uzaqgörənlik o qədər yüksək səviyyədə olub ki, kiçik qardaşının hafizəsində də olsa ailə bağlarını, dəyərlərini söylədiyi xatirələrlə qoruyub saxlamağa çalışıb. Çünki atam Sabirin ikisi oğlan, doqquzu qız olmaqla 11 övladından sonuncusu olub. Sabirin uşaqlarının əksəriyyəti çox erkən, hələ körpə ikən dünyalarını dəyişib. Onun cəmi üç övladı boya-başa çatıb: iki qızı və bir oğlu.
Atam da bir çox şeylər danışırdı – təbii ki, bacısının xatirələrindən. Məndə Sabirin əsl evinin eskiz-maketi var. Atam özü sağlığında xatirələrinə söykənərək bu maketi bir rəssam tanışına sifariş vermişdi. Çünki Sabirin evi Şamaxı zəlzələsi vaxtı dağılmışdı.
Məsələn, o maketdə həyətin ortasında bir ağac var. Həmin ağac ora təsadüfən qoyulmayıb. Babam həmin ağacı atamın doğulması münasibətilə evinin həyətində əkib. Sabir ailəcanlı, övladlarım sevən olub. Erkən yaşda onları itirməsi Sabirə pis təsir edirmiş. Atamın dünyaya sağ-salamat gəlməsi üçün o bir qurban da deyir. Atam doğulandan sonra babam gedir qurbanını kəsməyə. Səhər tezdən durur və yola düzəlir. Babam yolda görür ki, tarlada bir nəfər həvəslə işləyir. Sən demə onun məşhur şeirinin qəhrəmanı olan bir cütçü yer şumlayırmış. Gedə-gedə elə ordaca məlum "Cütçü" şeirini yazır:
Çıxdı günəş, doldu cahan nur ilə,
Cütçü sürür tarlada cüt şur ilə.
Atlar, öküzlər kotana güc verir,
Gah yürüyür, gah yıxılır, gah durur.
Sabir əsasən sovet dövründə təbliğ olunmağa başladı. Onu imkanlı şəxs kimi göstərmək sovet ideologiyasına uyğun deyildi. Atam sağlığında Sabirin çox ağır, kasıblıq içində yaşayan biri kimi göstərilməsinə etiraz edirdi. Doğrudan da, bu necə ola bilərdi? Axı babam həm də ticarətçi idi, onun dükanı var idi. Bişirdiyi sabunları həm ehtiyacı olan yaxınlarına paylayar, həm də qazanc üçün dükanda satarmış.
Əslində babam ticarətinə davam edə bilərdi, onun evinin qarşısında sabun bişirilən sexi də var idi. Amma ticarətindən əl çəkməsinə səbəb mütərəqqi fikirlərinə görə sıxışdı-rılması olub. Babam daha çox mənəvi sıxıntı çəkib. Onu heç vaxt tam əl-qol açmağa qoymayıblar. Ticarətlə məşğul olduğu zaman din adamları, ruhanilər babama qarşı cəmiyyətdə boykot elan ediblər. İnsanlara icazə verməyiblər ki, ondan sabun alsınlar. Sabir də məcbur qalıb dükanını satır. Həmin pulu öz şəxsi maraqlarına sərf etmir. Yenə də millətinə xidmət etmək üçün tez bir zamanda "Ümid" məktəbini açır. İnsanları maarifləndirmək istəyir. Bir müddətdən sonra o bu işdən də uzaqlaşmalı olur və Bakıya gəlir. Burada fəaliyyət göstərir.
Ancaq ömrünün son illərində babam, doğrudan da çətin vəziyyətə düşüb. Qaraciyərindən əziyyət çəkib. Bəzi mənbələrdə ağciyər yazırlar, amma bu doğru deyil.
Arizi-qəmlər əlindən ürəyim şişmiş idi,
Zənn edərdim edəcəkdir ona çarə ciyərim;
Bəxti-mənhusimə bax, mən bu təmənnadə ikən
Başladı şişməyə indi üzü qarə ciyərim.
Sabir bilikli adam idi, dünyada olan elmi nailiyyətlərdən, yeniliklərdən xəbəri var idi. Bu, onun şeirlərindən bəllidir.
Dindirir əsr bizi, dinməyiriz,
Açılan toplara diksinməyiriz;
Əcnəbi seyrə balonlarla çıxır,
Biz hələ avtomobil minməyiriz;
Quş kimi göydə uçar yerdəkilər,
Bizi gömmüş yerə minbərdəkilər!
Onun sabun bişirməyin kimyasını, indiki dillə desək texnologiyasını da bilməyi heç təəccüb doğurmur.
Babam vəfat edəndən sonra, nənəm uşaqlarla tək qaldı. Abbas Səhhət babamla yaxın dost olduğu üçün babamın ailəsini himayəyə götürür. Sonra Abbas Səhhət vəfat edir.
Əsrin əvvəllərində Şamaxıda baş verən məlum hadisələrlə bağlı oranı tərk etməyə məcbur qalan ailə geri gəldiyində uçulmuş və yandırılmış evinin böyük bir ailənin yaşadığı məkanı deyil, daha çox xarabalığı xatırladan görüntüsündən çox üzülmüş, nənəm xiffətdən və dərddən tez bir zamanda dünyasını dəyişmişdir.
Babam, bütün ailə üzvlərinə oxuyub-yazmağı öyrədirmiş. Onların savadlı olduğunu görmək Sabirin arzusu imiş. Sabir həqiqətən də, fərqli düşüncəyə malik olan insan idi. Heç kimin görə bilmədiyi məqamları görürdü. Doğrudur, Sabirin atası onun tamam başqa bir sahədə fəaliyyətini arzu edir, orda görmək istəyirdi. Amma Sabir öz seçimlərinin üzərində durmağı bacarıb. Nə qədər mülayim insan olsa da, möhkəm iradəsinin sayəsində öz yolundan dönməyib.
Sabir Bakıya gəldikdən sonra müxtəlif mətbu orqanlarda çalışdı və gizli imzayla yazmağa başladı. Bu adam gizli yazanda belə, təzyiqlərdən xilas ola bilmirdi. Bütün ailə üzvləri bunun əziyyətini çəkirdi. Yaşadığı mühitdən başını götürüb hara gedəcəyini bilmirdi. Axı bu insan ailəsini də dolandırmalı idi.
Babam həm də müəllim idi. Şamaxıdan başını götürüb Bakıya gəlir və Balaxanı məktəbində dərs deməyə başlayır. Belə məlum olur