Илмий тадқиқот асослари. Ўқув қўлланма. Ибадулла Самандарович БайджановЧитать онлайн книгу.

      – иккинчи босқич – ўрганилаётган тизимнинг чегараларини аниқлаш ва унинг тузилиши;

      – объектлар ва жараёнлар билан боғлиқ мақсади, ўрганилаётган тизим ва ташқи тизимга бўлинади атроф-муҳит;

      – учинчи босқич – ўрганилаётган тизимнинг математик моделини тузиш мавзулар;

      биринчидан, тизимни параметрлаштирилган, тавсифи тизимнинг ўзгармас элементлари ва уларнинг ўзаро таъсири.

      Тизимли таҳлил усуллари: иерархияларни таҳлил қилиш усули, назария усуллари лойқа тўпламлар, ақлий ҳужум усули, сценарий усули, тартиблаш усули, жуфт таққослаш усули, кўплик таққослаш ва бошқалар. Мураккаб тизимларни ўрганишда тизимли усуллар қўлланилади кўп қиррали бирикмалар билан, узлуксизлик ва детерминант сифатида тавсифланади қазиб олиш, шунингдек, дискретлик ва тасодифийлик (операцион тадқиқотлар рацион, навбат назарияси, назорат назарияси, тўпламлар назарияси ва бошқ.).

      2.3. Эмпирик даражадаги усуллар

      Кузатиш – бу тўғридан-тўғри билиш усули нарса ва ҳодисаларнинг хоссаларини сезгилар ёрдамида идрок этиш. Ҳар бир кузатиш фақат баъзи омилларни тузатиши мумкин. Жараённи тўлиқ тушуниш учун катта ҳажмга эга бўлиш керак.

      Илмий тадқиқот, кузатиш усули сифатида масалан, соҳада социологик маълумотларни тўплаш учун иқтисодиёт ишлатилади. Тадқиқотчининг объектга нисбатан позициясига қараб тадқиқотлар оддий ва иштирокчи кузатишни ажратиб туради.

      Биринчиси, ташқи томондан кузатиш, тадқиқотчи – объектга нисбатан фаолиятнинг иштирокчиси бўлмаган учинчи шахс қиймат.

      Иккинчиси тадқиқотчининг очиқ ёки инкогнито эканлиги билан тавсифланади, фаолиятга иштирокчи сифатида қўшилади. Кузатиш натижалари протоколларда, кундаликларда, карталар, лента ва бошқалар тавсифланади.

      Эксперимент илмий тадқиқотнинг энг муҳим қисмидир. Бу янги илмий билимларни олишнинг асосий усулларидан биридир. Оддий пассив кузатишдан эксперимент фаоллиги билан фарқланади тадқиқотчининг ўрганилаётган ҳодисага таъсири. Тажрибанинг асосий мақсади назарияни синаб кўришдир (ишчи гипотезани тасдиқлаш), шунингдек, кенгроқ ва чуқурроқ илмий тадқиқот мавзусини ўрганиш. Ижтимоий ўрганишда табиий тажрибалар характерлидир, ҳодисалар (ижтимоий эксперимент), масалан, ишлаб чиқариш, ҳаёт ва бошқалар.