Баай барыылаах Байанайдан. Андрей ЯковлевЧитать онлайн книгу.
үрэхтэринэн өрүс балыктара өксөйөллөр, оттон кусчуттар санаалара, тулуурдара кыайарынан уһуннук олорон куһу кэтиир-маныыр күннэрэ үүнэллэр. Маннык уһун түүннэргэ кус түспэккэ эрэйдээтэҕинэ, сөбүлээн ааҕар биир хоһооммун13 өрүү ботугуруубун:
Ийэ сирим нухарыйар
Түүҥҥү биһик чуумпуга.
Арай кусчут утуйбат
Айан куһун кэтэһэн.
Тымныы салгын халыйар
Эти-сиини хам ылан.
Арай кусчут олорор
Күүтэр куһун кэтэһэн.
Илин саҕах сырдыыта
Кынат тыаһа куһуурар.
Арай кусчут сэрэйэр
Куһа түһэн эрэрин.
Атахтарын саратан
Чыркый түстэ сэргэхтик.
Арай кусчут долгуйар
Кыҥаан ытар чыркыйын.
Ууну хайа суруйан
Сатараата саа тыаһа.
Арай, кусчут манньыйар
Күүппүт куһун бултуйан.
Оччоҕо өр-өтөр буолбат, уум үрдүнэн кынат тыаһа сирилиирин кытта кус түһэн эрэр буолар.
Үөл кус кэлиитэ
Үөл кус 14 Саха сиригэр сайыҥҥы бастакы күнү көрсө (ыам ыйын 22 күнүгэр – Сааскы Ньукуолуҥҥа) кэлэр. Бу күнтэн саҕалаан кусчуттар кураанах кус мончуугар үөл кус мончуугун эбэн мончууктарын хойуннаран биэрэллэр. Бу кэми үгүстэр сааскы кустааһыҥҥа саҥа тыын киирэр кэмэ диэн ааттыыллар. Үөл кус кэлиитинэн сааскы салгын тыына-быара сымныыр. Халлаан сайыҥҥылыы холкутуйар. Төбөҥ үрдүнэн тыыйамнар үрдүк мэҥэ халлаан урсунунан тайаара көтөллөр. Үгүрүөлэр үөстэрин тартаран кими эрэ куттуур курдук, үөһэттэн таҥнары түһэн сурулууллар. Күөллэр кытыыларынан бараахтар үөрдэрэ эргийэ көтөр. Хохой дулҕаларга сахсас гына түһэн быыгынатар. Күөл иһэ эймэҥнэс көтөр кынаттаах араас эгэлгэ тойугунан кэрээбэккэ айманар кэрэ кэмин үөл кус кэлиитигэр бэлиэтии көрөҕүн. Ити күн сайыҥҥы бастакы ичигэс ардах түһүөн сөп.
Андылааһын
Сааскы кустааһынтан элбэх түбүгү эрэйэр иккис тэрээһиннээх түгэн анды кэлиитигэр көстөр.
Анды 15 биһиги сирбитин олох кылгас кэм иһигэр быһыта көтөн ааһар. Биһиэхэ анды икки көрүҥэ кэлэр. Чуус анды – кунна хохуоралаах, кытархай атахтардаах, хара дьүһүннээх, орто ыйааһына 4-5 киилэ. Андылар үөрүнэн көтөллөр. Сорох үөр сүүскэ тиийэр халыҥ үөрдээх буолуон сөп. Ол эрэн биһиги эҥээр муҥутаабыта сүүрбэҕэ-отуччаҕа тиийэр үөрдээхтэр эрэ таарыйаллар. Анды этэҕэлээх16, хара уулаах күөлгэ түһэрин ордорор.
Андылыыр кэмҥэ кураанах кус уйаланар, сымыыттыыр кэмэ саҕаланар, онон кураанах кус мончуугун хомуйуллар. Ол оннугар үөл кус уонна анды мончууктарын хойуутук үтүллэр. Анды сорох дьыл тумуһахтарга тохтуур, сорох дьыл булуҥнаан атах ууларга түһэр. Андыны маныыр дурда17 икки-үс киһи холкутук батан олорорун курдук кэҥэс буолуохтаах.
Анды кэмигэр ыам кумаара18 түһэр. Ыам кумаара сааскы күн сырайарыттан сылыйбыт инчэҕэй сирдэртэн көймөстөн, кыынньан тахсар дыыгынас саҥалаах, кынаттаах, кыра, хара дьүһүннээх кумаар. Кумаар бу
«Арай кусчут манньыйар» –
Үөл кус – уу куһа. Киирэллэр: умсаах, биргинэх, орулуос, о.д.а.
Анды – турпан (нуучч.) Муора куһа.
Этэҕэ – бормыш (нуучч.) Таракаан курдук күөхтүҥү өҥнөөх уу үөнэ.
Дурда – булчут куска олорор хаххата.
Ыам кумаара – собо ыамын кэмигэр кыынньан тахсар бырдах бииһэ.