Әсәрләр. 10 томда / Собрание сочинений. Том 10. Мухаммет МагдеевЧитать онлайн книгу.
кагылышлы материаллар да чагылыш тапты. Ләкин һәр ике очракта болар тарихи экскурс формасында гына бирелде.
Әдәби процесска кагылышлы һәрбер күренеш иҗтимагый-әдәби процесстагы прогрессив һәм реакцион лагерь вәкилләренең бу күренешкә мөнәсәбәтен чагыштырып тикшерелде. Чөнки чыганакларны бер генә яклап тикшерү, бер генә яклап бәяләү авторны фактлар әсирлегендә калдыру куркынычын тудыра…
Авторның бу хезмәтенең аерым фрагментлары кайбер матбугат органнарында 1964 елдан бирле басылып килде. Болар профессор М. Гайнуллинның «Татарская литература и публицистика начала XX века» дигән хезмәтенә рецензия (соавтор белән), аның «Дуслык көче» дигән гыйльми җыентыгына сүз башы, «Профессор М. Гайнуллин һәм татар филологиясе» дигән мәкалә, профессор И. Нуруллинның «XX йөз башы татар әдәбияты» һәм «Путь к зрелости» дигән хезмәтләренә рецензияләр; филология фәннәре докторы Х. Ярминең «Татар халкының поэтик иҗаты» дигән хезмәтенә, С. Кудашның «Яшьлек эзләре буйлап» дигән әдәби-тарихи мемуар хезмәтенә рецензия; «Солтан Рахманколыйның иҗат портреты», «Буби мәдрәсәсе», «Габдрахман Сәгъди», «Татар педагогикасында Рахманкуловлар», «Таип Яхин» исемендәге мәкаләләр; Г. Шәрәф, К. Тинчурин, Ш. Әхмәдиев, Г. Коләхметов турында рус һәм татар матбугатындагы мәкаләләр; урта мәктәпнең VII–VIII класслары өчен булган дәреслекләрдә Г. Тукай, Ш. Камал, Г. Камал, М. Гафури, К. Тинчурин турындагы бүлекләр; «Татар әдәбиятында псевдономастика мәсьәләләре» дигән мәкалә һ. б., һ. б.
Куелган һәм тикшерелә торган мәсьәләләре буенча бу хезмәт әдәбият галимнәре М. Гайнуллин, И. Нуруллин, Г. Халит, М. Хәсәнов, тарихчы Р. Нафигов, философ К. Фасеевларның алда телгә алынган хезмәтләрендәге кайбер бүлекләре белән органик рәвештә бәйләнгән.
ХХ йөз башы татар әдәбиятында псевдонимнар6
ХХ йөз башы татар әдәбиятында моңарчы махсус өйрәнелмәгән өлкәләрнең берсе – псевдонимнар мәсьәләсе. Мәгълүм булганча, Бишенче ел революциясе тәэсирендә төрле төбәкләрдә бик күп санда газета-журналлар ачылган. Берьюлы күпләп дөньяга килгән матбугат органнарына татар укымышлыларының, бигрәк тә мәдрәсә хәлфәләренең, шәкертләренең меңләгән армиясеннән әдәби әсәрләр яуган. Әдәбият теориясенең эшләнмәгән, журналистикада мәгълүм бер кануннарның урнашмаган булуы аркасында әдәбият-матбугат битләрендә бүгенге көндә ачыклавы читен булган кайбер мәсьәләләр калган. Арадан берсе – газета-журналларда зур-зур гына әдәби тәнкыйть мәкаләләренең еш кына имзасыз басылган булуы. Кайбер матбугат органнарында еллар буе инициалдан (бер-ике хәрефтән) торган псевдоним белән мәкаләләр бастырып килгән авторлар бар. Казан, Оренбург нәшриятларында бу чорда авторлары күрсәтелмәгән әллә никадәр әдәби әсәрләр аерым китап булып чыккан. Кыскасы, аерым әсәрләрнең авторларын табу, күп кенә псевдонимнарны ачу, ә кайбер «ачылган» псевдонимнарга төзәтмәләр кертү әдәбият галимнәренең алдагы бурычы булып кала.
Псевдонимнар
Мәкалә «Казан утлары» журналында (1973. – № 12. – 175–182 б.) кыскартылып басылган. Биредә ул шәхси архивта сакланган кулъязма буенча бераз тулыландырылды. – Г. Х.