Qılınc və qələm. Мамед Саид ОрдубадиЧитать онлайн книгу.
gəldikdə mən ancaq bunu deyə bilərəm: hərgah xaqanlar və saraydakılar bizim əsərlərimizi oxumaq istərlərsə, biz yerli dildə yazılmış əsərlərimizi fars dilinə də tərcümə edə bilərik. Lakin bunu da bir kərə yadda saxlamaq lazımdır ki, azərbaycanlılar hər işdə güzəştə getsələr də, öz dili barəsində güzəştə getməz.
İlyasın söhbəti çox ciddi şəkil aldı. Əbül-Üla və Mücirəddin hissedilməz bir surətdə çəkilib getdilər. Nə Zahir, nə də Kəmaləddin İlyası öz fikirlərinə tabe edə bildi. Buna görə də söhbətlərinə məsləhətverici bir don geyindirməyə başladılar.
− Gənc şairsən, gözəl şeirlər yazırsan, qanın da isti, coşqundur, ilhamın pak və müqəddəs bir ilhamdır, lakin haman şeirlərini və bizə etdiyin söhbətlərini başqalarının yanında deyib oxuma! Bununla özünü Əmirin və xaqanın geniş ehsanlarından məhrum edə bilərsən. Ağlını başına yığ! Belə rəvan təbinlə sənin çiynin padşahların zəngin xələtini gözləyir. Xüsusən, Şirvan şahı Əbülmüzəffər şeir maraqlısıdır. Lakin o yalnız fars dilində yazılan bədii şeirləri sevir.
İlyas bacardıqca sakit danışmağa çalışırdı, ancaq bacarmırdı. O, iki nəfər əcnəbi nümayəndəsinin yerli xalqın, hətta mədəniyyətcə belə onlardan bir neçə qat yüksəkdə duran xalqın, dilini və ədəbiyyatını təhqir etməsinə qarşı soyuqqanlıqla baxa bilmədi və cavab verdi:
− Xələtlərdən məhrum ediləcəyim məlum bir məsələdir. Burada mübahisəyə ehtiyac yoxdur. Xələt yalnız əyilən və səcdə edən başlara qismət olur. Mənim başımı isə zamanımın dəhşətli küləkləri, qasırğaları belə əyməyə qadir deyildir. Yazıçı və şair olan zatın başı söyüd ağacı deyildir ki, ixtiyarını küləklərin əlinə verə bilsin. Bir də xələtlər şeirin qismətinə yox, izzət və şərəfin qismətinə verilir. Məndə isə xələtlərə satılmalı izzət və şərəf yoxdur.
Kəmallədin acığından titrəyə-titrəyə dedi:
− Bu sözlərin heç birisi bir şairin ağzından eşidiləcək söz deyil. Bunlar bir üsyançı fikrinin məhsuludur.
İlyas gülümsünərək:
− Bu sözləriniz də doğrudur, − dedi, − şair üsyançı olmalıdır. Şair qoyun deyildir ki, qəssab bıcağını itilərkən başını aşağı salıb otlasın. Həmadan və Təbrizdə təzə atabəylərə bazarlar, kəndlər tikmək üçün vurulan qamçıların səsi hamıdan artıq şairi rahatsız etməlidir. Qoyun sürüsü kimi Şimali Azərbaycandan İraqa və Həmədana sürülən xalqın iniltilərini ancaq mənim qulağım eşidər və mənim qəlbim hiss edə bilər. Əcəba, cənab Zəhirlər və Kəmallədinlər Arandan işə aparılanların ölüb-qalmalarından xəbərdardırlarmı? Hərgah xəbərdar deyilsinizsə, eşidin, deyim: Eldəniz rübatını tikmək üçün Arandan aparılan altı min nəfərin ancaq min nəfəri qayıtmışdır. Onların ağlaya-ağlaya, qamçı və kötək gücünə öz torpaqlarından ayrılıb məcburi işə apardıqları sizdə nə kimi təsir buraxdı? Şübhəsiz ki, heç bir təsir buraxmadı, çünki siz onlara yabancısınız. Biriniz iranlı, o biriniz isə xarəzmlidir.
Bu mövzu üzərində başlanan söhbət çox uzun çəkdi. Zəhirlə Kəmaləddin vidalaşıb getdilər. İlyas yenə də gəlib yerində oturdu, böyrü üstə yıxılan söyüd ağacına söykəndi və cibindən dəftərini çıxarıb şeirini tamamlamağa başladı. O, suların coşqun dalğalarına, çayın sürət və həyəcanına baxmadığı zaman yanında bir nəfər beli bükülmüş qocanı gördü və diksinərək dedi:
− Nə istəyirsən?
Qoca gülümsünərək cavab verdi:
− Sənin sağlığını istəyirəm. Mən Əmir İnancın bağbanıyam, sənə məktub gətirmişəm.
İlyas qocaya təəccüblə baxaraq soruşdu:
− Əmir İnancdan mənə məktub?!
− Həyəcan lazım deyil, məktubu Əmirin özü yox, qızı göndəribdir.
İlyas yenə də böyük bir həyəcanla soruşdu:
− Əmirin qızımı?!
Bağban:
– Bəli, Əmirin qızı, Qətibə xanım sənə məktub göndəribdir, − dedi və əlləri titrəyə-titrəyə məktubu İlyasa uzatdı.
İlyas məktubu böyük bir həyəcan və tərəddüdlə bağbandan aldı, bağban isə baş endirib getdi. İlyas məktubu açıb oxumağa başladı:
“Qəhrəman və şair!
Bu məktubu sənə göndərən qız, Əmir İnancın qızı və xəlifeyiruyi-zəminin nəvəsidir. Qəlbini sənə açan bu qız öz üzünü günəşə belə açmamışdır. Birinci kərədir ki, yabançı kişiyə məktub yazıram. Buna görə də məktubda buraxdığım ədəbi nöqsanları mənə bağışla. Mənim qəlbimi kişilərə açmaq istəmədiyimin əsas səbəbi onları müxtəlif mündəricə və mövzularda təbir etdiyimdir.
Sən özün bizim adətimizi bilirsən. Bu adətlər qızların kişilər ilə üz-üzə oturmasına imkan vermədiyindən, səninlə görüşmək səadəti mənə qismət olmamışdır. Şübhəsiz ki, bu məhrumiyyətin başqa-başqa səbəbləri də vardır ki, onların hamısını bu məktubda göstərməyə lüzum görmədim.
Mən bəzən kişiləri kitablardan öyrənməyi düşünürdüm, lakin tez bir surətdə bu fikrimdən daşındım, çünki insan təbiətini öyrənmək üçün kitab yazanların özləri də səhv edə bilərlər. Hər şeyi bilavasitə öyrənmək caizdirsə, insanları bilavasitə təhlil etmək və nəliyini təyin etmək lazım gəlir.
Bu fikirlərə əsaslanaraq kişiləri bilavasitə öyrənmək qərarına gəldim.
Mən Bağdadda təhsilimi bitirib Gəncəyə gəldiyim zaman sənin qüdrətli bir şair olduğunu eşitmişdim. Hətta Əbül-Ülanın cariyəsi Səba xanım sənin on iki misralıq bir qəzəlini mənə vermişdi:
“O gözəl, incə, sevgilərdən şən,
Bir çiçəkdir, doğuldu şəbnəmdən”.
Bu qəzəlini gündə bir neçə dəfə oxuyuram. Bu şeirdə bədiilikdən başqa yüksək mündəricə vadır. Burada gözəl insanları yaradan bir qətrə murdar su şəbnəm kəlməsi ilə ifadə edilmişdir. Bədii ədəbiyyatda ancaq bədii kəlmələr işlətmək lazım olduğunu sən, gənc şair, hamıdan əvvəl təyin etmisən. Bu qəzəlin haqqında danışmaq üçün səni görmək istəyirdim. Bir dəfə səni Məlikşah meydanından keçdiyin zaman səni uzaqdan görmüşəm. Bir kərə də Ozanlar məhəlləsinə girdiyin zaman gördüm. İki kərə də Əbül-Ülanın evində olduğun vaxt danışmaq istəyirdim, lakin mümkün olmadı. Bu təsadüflərin heç birisində sənin şəxsiyyətini təyin etmək mümkün olmamışdı. Son dəfə atam səni hüzuruna çağırdığı zaman səni lazımınca gördüm və şəxsiyyətinlə kifayət qədər tanış oldum. Doğrusu, xəyalımda sənə müxtəlif şəkillər verməkdən yorulmuşdum, haman tanışlıqdan sonra qismən dincimi aldım.
O axşam mən qarşımda nümunəvi bir kişi siması görməyə müvəffəq oldum. İnan, İlyas! Anamın canına və babam xəlifənin müqəddəs varlığına and içirəm, mən haman axşam ancaq səni müdafiə etmək üçün mühakimə otağında oturmuşdum. Mən sənin barəndə çıxarılan hər bir mənfi qərarı