Cengiz Han'ı Aramak. Анонимный авторЧитать онлайн книгу.
119-130.
Ferdinand Lessing. Moğolca Türkçe Sözlük, C. I, Çev. Günay Karaağaç, Ankara: TDK, 2003.
Ganjidmaa Chimeddorj. “17. Yüzyıl Moğol Müverrihi Sagan Seçen’in “Had-un Ündüsün-ü Erdeni-yin Tobçı”(Hanların Menşei Hakkında Hazinelerin Tarihi)”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Bilim Dalı. İstanbul: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
George Qingzhi Zhao. Marriage as Political Strategy and Cultural Expression Mongolian Royal Marriages from World Empire to Yuan Dynasty. New York: Peter Lang, 2008.
Gıyâsuddîn Hândmîr. Târîh-i Habîbu’s Siyer. C. III, Neşr. M. Debirsiyaki, Tahran: Ketab Furuşi Hayyam, 1984.
Igor De Rachewiltz. “The Genesis of the Name “Yeke Monggol Ulus”. East Asian History. S. 31, 2006, s. 53-56.
İbnü’l Esir. İslam Tarihi (El-Kâmil Fit-Tarih). C. XII, Çev. Ahmet Ağırakça – Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
İbrahim Kafesoğlu. Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: TTK, 2000.
Jack Weatherford. Cengiz Han’ın Kızları. Çev. Mehmet Bilgen, İstanbul: T&K Yayınları, 2016.
Karenina Kollmar Paulenz. Moğollar. Çev. Hakan Aydın, İstanbul: Runik Yayınları, 2020.
Kubilay Atik. “Ortaçağ Bozkır Devletlerinde Hayvancılık Üzerine Yasalar: Tangut Devleti Örneği”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 13, S. 2, 2020, s. 183-198.
Kürşat Yıldırım. “Tatar Adının Kökeni Üzerine”. Türkiyat Mecmuası. C. 22, S. 2, 2012, s. 171-190.
Lubsandanzan. Altan Tovç. Haz. Ş. Çoimaa, Ulaanbaatar: Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, 2006.
Mergen Gegeen. İh Mongol Ulsin Ündsen Altan Tovç Tuuj Orşvoi. Haz. D. Bürnee, Ulaanbaatar: Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, 2006.
Michal Biran. Cengiz Han. Çev. Ahmet Fethi Yıldırım, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019.
Muhammed Mîrhând. Târîh-i Ravzatu’s Safâ. C. VIII, Neşr. C. Kiyanfer, Tahran: İntişarat-ı Esatir, 2006.
Muharrem Ergin. Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2011.
Osman Turan. Oniki Hayvanlı Türk Takvimi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
Ömer Subaşı. Moğollarda Kadın, Evlilik ve Dış Siyaset. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
Paul Buell. Historical Dictionary of the Mongol World Empire. Maryland: The Scarecrow Press, 2003.
Peter Golden. “Tuşi: The Turkic Name of Joçi”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. C. 55, S. 1/3, Budapest: Akademiai Kiado, 2002.
Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî. Câmiu’t Tevârîh. C. I, Neşr. Muhammed Ruşen – Mustafa Musevi, Tahran: İntişarat-ı Elburz, 1995.
Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî. Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk. Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmed Kitaplığı, Envanter Nu: 2937.
Sagan Setsen. Erdeniin Tovç. Haz. M. Bayarsihan, Ulaanbaatar: Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, 2006.
Sümeyye Melek Öncel. “Moğollarda Kadın”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı. Konya: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Şirin Beyânî. Moğol Dönemi İran’ında Kadın. Çev. Mustafa Uyar, Ankara: TTK, 2018.
Timothy May. Moğol İmparatorluğu. Çev. Ülke Evrim Uysal, İstanbul: Kronik Yayımcılık, 2021.
Timothy Michael May. The Mongol Empire. California: Abc-Clio, 2017.
Volker Rybatzki. Die Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente. Helsinki: Publications of the Institute for Asian and African Studies, 2006.
Wolfram Eberhard. Çin Tarihi. Ankara: TTK, 2007.
MEHMAN HASANLI 102 : AZERBAYCAN EDEBİYATINDA CENGİZ HAN
Dünya savaşı tarihine adını altın harflerle yazdıran ve Avrasya’nın büyük bir kısmını fethetmeyi başaran Cengiz Han, Türk fikir ve düşüncesinde özel bir yere sahip olmuştur. Çağında korkunç bir imaja sahip olan Cengiz Han’ın ayak basmadığı yerlerin insanları bunun için Tanrı’ya şükreder, onun gelmesi tehlikesinden korkarlardı.
Cengiz Han kendi yasasını yazmış ve kurduğu devleti, yaptığı savaşları bu yasaya uygun bir şekilde idare etmiştir. Bu açıdan Cengiz Han, yaşadığı devirde kendi felsefesini oluşturan bir savaşçı olmuş ve bu faktör onun gücünü simgeleyen esas unsur kabul edilmiştir. Onun gücünü belirleyen diğer temel unsuru yaşadığı coğrafyanın özellikleriyle ve bozkırın kurt psikolojisi ile ilişkilendirmek mümkündür. Kurt, kendisinden daha güçlü hayvanların olmasına rağmen insanlar için daha tehlikeli sayılmıştır. Kurt sürüye daldığında almak istediğini alır, almadığını da parçalar. Daha çok zarara neden olduğu için insanlar onun gelme tehlikesinden korkarlar. Hem Cengiz Han’ın hem de ondan asırlar önce bozkıra hâkim olan Atilla’nın savaşları kurtun bu karakterine uyun olmuştur. Atilla, Doğu Roma’ya saldırırken 75 kaleyi sadece dağıtmış, Batı Romalılar bunun yarattığı korku nedeniyle savaşmadan teslim olmuşlardır. Cengiz Han’ın Harezmşahlar üzerindeki zaferi de bu kanuna uygun bir şekilde olmuştur. Vasili Yan, kendisinin Cengiz Han ile ilgili tarihî romanında onu “halkların celladı” olarak adlandırsa bile, romanda büyük hanın çalışma prensiplerine hayranlığını ifade etmiştir.
Cengiz Han bugün de araştırmacıların ilgi odağıdır. Onun bu güne kadar harp tarihinin en büyük kumandanlarından biri olduğunu söylemek mümkündür. Onun ordu kuruculuğu, savaştaki askerî manevraları bugün dahi askerî okullarda araştırılmaktadır.
Cengiz Han, yalnızca yıkıcı bir hükümdar olmamıştır. Onun fetihleri sonucunda ayrı ayrı coğrafyalarda yaşayan Avrasya halkları arasında ilişkiler artmış, İpek Yolu diye bilinen dünya ticaret yolu yeniden faaliyetine başlamıştır. Con Men, Cengiz Han ile ilgili yazmış olduğu kitabında Oxford Üniversitesinin Kimya bölümünde yapılmış ve çok ses getirmiş olan bir araştırma hakkında bilgi vermiştir. Yapılan DNA analizleri sonucunda Avrasya’da yaşayan her 20 kişiden birinin asırlar önce bir kişiden türediği ispatlanmıştır. Bu kişinin Cengiz Han olduğunu iddia eden araştırmacılar, bu durumu kendisinin ve sülalesinin geniş bir coğrafyada kurdukları devletlere bağlamışlardır.103
Cengiz Han orduları Azerbaycan’a da seferler düzenlediğinden Azerbaycan tarihinde ve edebiyatında Moğol-Tatarlarla ilgili bölümler farklı şekillerde kendisine yer edinmiştir. Cebe ve Subutay’ın önderliğinde yapılan seferler tahrip edici bir karaktere sahip olmuş ve şehirlerde büyük yıkımlara sebep olmuştur. Cengiz Han’ın ordularından kaçan Harezmşah Caleleddin’in Azerbaycan’da sahip olduğu kısa süreli hükümranlığı da hezimetle sonuçlanmıştır. Cengiz Han’ın varislerinden olan Hülagü Han’ın kurmuş olduğu devlet Azerbaycan’da şehir imarı, ilim ve sanatın gelişmesi açısından faydalı olmuştur. Azerbaycan biliminde Nesreddin Tusi gibi bir bilim adamı bu dönemde ortaya çıkmıştır. Tebriz şehri yakınlarında Fezlullah Reşideddin tarafından kurulan Rebi-Reşidi eğitim merkez Doğu’nun en önemli eğitim ve bilim merkezlerinden biri olmuştur.
Cengiz Han’ın fetihleri ayrı ayrı halkların arasındakı ilişkilerin ve karşılıklı entegrasyonun gelişmesine katkı sağlamıştır.
Doç. Dr., Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, Nizami Edebiyat Enstitüsü, Bakü/Azerbaycan.
Con Men.