Примечание
1
baszłyk (z tur.) – kaptur z końcami do wiązania dokoła szyi, używany w wojsku rosyjskim.
2
nostryfikacja (z łac.) – tu: uzyskanie prawa obywatelstwa, spolszczenie.
3
bekiesza (z węg.) – długi, obszerny płaszcz podszyty futrem.
4
elkowy – zrobiony z futra tchórzy.
5
janczary – dzwonki przy końskiej uprzęży.
6
dźwiękły – dziś popr. forma: dźwięknęły.
7
wchodowy – dziś: wejściowy.
8
Naczalnoje Owczarskoje Ucziliszcze (ros.) – szkoła początkowa w Owczarach.
9
szepleniąc (daw.) – dziś: sepleniąc.
11
szpagateria (żart.) – wódka.
12
kozik – składany nożyk.
13
litografia (z gr.) – obrazek odbity za pomocą płyty kamiennej, na którą uprzednio naniesiono rysunek.
14
dyscyplina – tu: bicz o kilku rzemieniach.
15
szlif – dziś popr. forma D.lm: szlifów; szlify oficerskie – epolety, naramienniki munduru z oznaczeniami stopnia wojskowego; także: stopień oficerski.
16
samowar – daw. urządzenie do przygotowywania herbaty.
17
lejbik (z niem.) – krótki wierzchni kaftanik.
19
leguminy – dosł. desery; tu: artykuły żywnościowe.
20
pytel – tu: rodzaj mąki, kilkakrotnie zmielonej, dokładnie oczyszczonej i przesianej.
21
zanotowywała – dziś: notowała.
22
ochędożnie (przestarz.) – porządnie.
23
spancer właśc. spencer (ang.) – krótki kaftan.
24
Pa russki umiejesz czitat' (ros.) – umiesz czytać po rosyjsku.
25
chrestomatia (z gr.) – zbiór fragmentów tekstów literackich, służący jako podręcznik szkolny.
26
W szapkie zołota (…) drugoho (ros.) – stary rosyjski olbrzym w czapie z litego złota wypatrywał drugiego olbrzyma.
28
stichi (ros.) – wiersze.
29
diktowka (ros.) – dyktando.
30
imia suszczestwitielnoje (…) miestoimienije (ros.) – rzeczownik, przymiotnik, zaimek.
31
podleżaszczeje (…) priedłożenii (ros.) – podmiotem nazywamy przedmiot, o którym mówi się w zdaniu.
32
Priebłagij (…) błagodat' (ros.) – Przenajświętszy Panie, ześlij nam łaskę; początek modlitwy porannej w ówczesnych szkołach rosyjskich.
34
symplak (z łac.) – prostak; tu: nowicjusz, początkujący.
35
ślabizok – sylabizowanie.
36
przeważny – dziś: przeważający.
37
piat'ju (…) tridcat' (ros.) – pięć razy sześć, trzydzieści.
38
stoicyzm – tu: obojętność.
40
pietuch (ros.) – kogut.
41
Warfołomiej (ros.) – Bartłomiej.
42
Wikientij (ros.) – Wincenty.
43
Kol sławien (…) w Sijonie (ros.) – Jak wielki jest nasz Pan w Syjonie; początek prawosławnej pieśni kościelnej.
44
Święty Boże (…) – początek tzw. suplikacji, polskiej pieśni kościelnej, śpiewanej w czasie nieszporów
45
zadaczki (ros.) – zadania.
46
rozbiór etymologiczny i syntaktyczny – analiza wyrazów pod względem ich pochodzenia i funkcji w zdaniu.
47
kałkuł (z łac.) – rachunek.
49
jat', je (ros.) – litery alfabetu rosyjskiego.
50
ekspens (z łac.) – koszt.
51
wiorsta (z ros.) – daw. rosyjska miara długości, równa 1066 m.
52
na skoro (ros.) – byle prędzej.
53
zdorowo rebiata (ros.) – jak się macie, dzieci.
54
wiedomosti (ros.) – sprawozdania.
55
przechodzowany – przechodzony; mocno zniszczony wskutek długiego używania.
56
belfer (daw.) – pomocnik nauczyciela w żydowskiej szkole (chederze); dziś pot. iron. a. żart.: nauczyciel.
57
przeważny – dziś: przeważający.
58
zdrawia żełajem Waszemu Wysokorodiju (ros.) – życzymy zdrowia Waszej Wielmożności.
59
reparować (z łac.) – tu: przyjmować.
60
szest'diesiat tri (ros.) – sześćdziesiąt trzy.
61
pieriekliczka (ros.) – odczytywanie listy obecności.
62
Matwiej (ros.) – Mateusz.
63
wydobyła „Drugą książeczkę” Promyka – Druga książeczka do wprawy w czytaniu, opracowana dla użytku dzieci wiejskich przez auto
